چکیده:
عقلی و خیالی و تشبیه مضمر موردتوجه او میباشد.عنصری اولین شاعی است که تشبیهات عقلی و وهمی و خیالی را فراوان به کار برده و شاعران دیگر،در این شیوه از او پیروی کردهاند. عنصری شاعری است بلندنظر،واقعبین،در مدیحهگوی معتدل،صاحب دانشهای عقلی،اهل استدلال و دارای بینشی اشرافی؛و این ویژگیها در شعر او نیز انعکاس دارد.عنصری،ملک الشعرای دربار محمود غزنوی،یکی از بزرگترین مدیحهسرایان و قصیده پردازان شعر فارسی است.از وی 70 قصیده و 77 رباعی و تعدادی ابیات پراکنده باقی مانده است.شاعران پس از وی در شعرهایشان،موضعگیریهای متفاوتی در قبال او داشتهاند: عدهای مدیحهسرایی وی را مورد انتقاد قرار دادهاند،برخی از تجملات او-که در نتیجهء ثناگستری به دست آورده بود-یاد کردهاند،برخی نیز به استادی وی اقرار کرده،از وی تأثیرهایی پذیرفتهاند. زبان عصنری از نظر کهنگیهای زبانی،به زبان شاعران عصر سامانی شباهت بسیاری دارد،اما عناصر عربی در سخن وی فراوانتر است.وی بیشتر به سرودن قصیدههای مقتضب، یا قصیدههایی با تعزل کوتاه،تمایل دارد.قصاید او مجموعا در 9 وزن متداول و پرکاربرد فارسی سروده شده و پرکاربردترین آن«بحر مجتث مثمن مجنون محذوف»(37%)است. بیشتر قصاید او(87%)ردیف ندارند،اما نیمی از باعیات او ردیف دارد.ی به واجآرایی، ترصیع،جناس مضارع و زاید،سجع،اشتقاق،جمع و تقسیم،لف و نشر،تناسب و تضاد،سؤال و جواب و حسن تعلیل،توجه خاصی دارد.با اینکه شاعری مداح است،به معانی عام و کلی نیز توجه دارد،به گونهای که در امثال و حکم دهخدا 76 بار از اشعار او امثال آورده شده است. مهمترین عنصر بیانی در شعر عنصری،تشبیه است.از انواع تشبیه،تشبیه بلیغ،تشبیههای حسی،
خلاصه ماشینی:
"ناصر خسرو،که عنصری را از یک دیدگاه اخلاقی به باد انتقاد گرفته،به لحاظ شیوه و قدرت بیان،به شعر او نظر داشته است: بخوان هر دو دیوان من تا ببینی یکی گشته با عنصری بحتری را (ناصر خسرو،ص 441) نظام سخن را خداوند در جهان در عنصری داد و طبع جریرم (ناصر خسرو،ص 544) این حجت زمین خراسان به شعر زهد جز طبع عنصریت نشاید به خادمی (ناصر خسرو،ص 594) خاقانی هم-که جز به سنایی به شاعری دیگر اعتقاد ندارد-عنصری را به چشم استادی و رقیب شعری نگریسته است: محمود همتی تو و ما مدح خوان تو شاید که جان عنصری اشعار خوان ماست (خاقانی،ص 08) بدیهه همی بارم از خاطر این در کز او سمعها بحر عمان نماید از این سحر خجلت رسد عنصری را وگر عنصر جان حسان نماید (خاقانی،ص 231) یکی از وجود تأثیر شعر عنصری بر شعر دیگران توجه به وزن و قافیهء شعر وی میباشد.
3عنصری قصیدهای دارد با مطلعی معروف: چنین نماید شمشر خسروان آثار چنین کنند بزرگان چون کرد باید کار (عنصری،ص 37) ابو حنیفهء اسکافی یک قصیده،فرخی سیستانی هشت قصیده،امیر معزی شش قصیده، قطران تبریزی پنج قصیده،ناصر خسرو یک قصیده،مسعود سعد هفت قصیده،بر این وزن قافیت سرودهاند و اینها غیر از استقبالهایی است که در دوران بازگشت ادبی از این قصیده شده است.
از همه معروفتر،مطلع معروف اوست: چنین نماید شمشیر خسروان آثار چنین کنند بزرگان چو کرد باید کار (عنصری/ب 309) و نیز این بیت؛که مفهوم آن به بیانی دیگر در فارسی مثل شده است: اگر زمانه نگردد تو با زمانه بگرد و گر سپهر نپاید تو با سپهر بپای (عنصری/ب 9672) اما آن گروه از بیات او که جنبهء حکمی دارد و مفاهیمی کلی در آنها بیان شده،کم نیست."