چکیده:
در آغاز این مقاله دربارهء همانندیها و مشابهات برخی از اندیشههای مشترک بشری و احیانا تبادل برخی از این افکار در میان ملتها و همچنین اشتراک طبیعی برخی از اندیشههای دیگر، بدون اینکه تبادلی صورت گرفته باشد بحث شده است. پس از آن پیرامون همانندیها و مشابهات مضامین و الفاظ در میان شعرای زبان فارسی و تأثیر و تأثرات شاعران و نویسندگان از یکدیگر سخنانی بیان شده است و سپس بحثی پیرامون مضامین و الفاظ مشترک در خمسهء حکیم نظامی و کلیات شیخ سعدی به عمل آمده است.و در متن اصلی مقاله،مضامین و الفاظ مشترکی که مورد استفادهء دو شاعر واقع شده است،با شاهدها و نمونههای فراوان،همراه با توضیح و طبقهبندی مطالب آمدهاست؛که برخی از آنها حاصل تجربههای شخصی هرکدام از دو شاعر،برخی دارای آبشخوری مشترک و در برخی دیگر بهطور قطع شیخ سعدی تحت تأثیر سخنان حکیم نظامی قرار گرفته است. اضافه مینماید که نمونههایی که در این پژوهش آمد است همهء مشابهات آثار این دو شاعر بزرگ زبان فارسی نیست و جای تجسسهای بیشتری وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
"-سعدی گاهی در یک غزل به چند قهرمان منظومههای پیش از خود اشاره میکند،به عنوان مثال،به این سه بیت پیوسته در سرآغاز یک غزل او توجه کنید: مجنون عشق را دگر امروز حالت است که اسلام دین لیلی و دیگر ضلالت است فرهاد را از آنچه که شیرین ترش کند؟ این را شکیب نیست گر آن را ملالت است عذرا که نانوشته بخواند حدیث عشق داند که آب دیدهء وامق رسالت است (سعدی،کلیات،234) -سعدی گاهی مضمون و قافیهء شعر نظامی را به صورتی دیگر چنین بیان میکند: نظامی: بیرون ز حساب نام لیلی با هیچ سخن نداشت میلی هر کس که جز این سخن گشادی نشنیدی و پاسخش ندادی (نظامی،لیلی و مجنون،66) سعدی: حکایت بر مزاج مستمع گوی اگر خواهی که دارد با تو میلی هر آنن عاقل که با مجنون نشیند نباید کردنش جز ذکر لیلی (سعدی،کلیات،781) دربارهء خداوند در دیدگاه دو شاعر هیچکدام از قوای بشری قدرت شناخت و ادراک خداوند را ندارند: نظامی: به جستجوی او بر بام افلاک دریده و هم را نعلین ادراک (نظامی،خسرو شیرین،3) با همه زیرکی که در خرد است بیخود است از تو و به جای خود است چون خرد در ره تو پی گردد گرد این کار وهم کی گردد (نظامی،هفتپیکر،3) سعدی: نه بر اوج ذاتش پرد مرغ وهم نه در ذیل وصفش رسد دست فهم نه ادراک در کنه ذاتش رسید نه فکرت به غور صفاتش رسید (سعدی،کلیات،302) -خداوند فعال لمایشاء است،هر چه خواهد کند و کسی را جای اعتراض بر اوامر او نیست."