چکیده:
سخن گویان هر زبان، در گفتار روزمره، برای مبادله پیام های گوناگون و افاده معانی، به شیوه های متنوعی متوسل می شوند. بررسی شیوه های استفاده از امکانات حوزه های زبان این واقعیت را نمایان می سازد که سخن گویان همه زبان های به صرفه جویی در گفتار، زمان صرف شده برای آن و صرف حداقل انرژی گرایش دارند که در زبان شناسی به اصل کم کوشی موسوم است. از طرف دیگر، اهمیت سرعت در قرن حاضر و نیاز به ارائه حداکثر اطلاعات با استفاده از حداقل داده های زبانی ایجاب می کند که اهل زبان از صورت های هم سان احتراز کنند. جنسن (1991)، به نقل از کیپارسکی، اصل اجتباب از هم معنایی را مطرح می سازد. به موجب این اصل، هیچ قاعده واژه سازی نمی تواند واژه ای هم معنی با یکی از واژه های موجود زبان تولید کند. اما، با مطالعه زبان فارسی، در می یابیم که برای ساختن واژه های دارای معنای منفی یا متضاد بیش از یک نوع پیشوند نفی در اختیار فارسی زبانان است که به پایه افزوده می شود تا واژه ای نو بسازد و این از اصل کم کوشی و اقتصاد به دور است. از این رو، در این مقاله، در حوزه صرف به مطالعه یکی از اجزای ساختاری موسوم به پیشوند می پردازیم و از بین تمام انواع آن نیز فقط یک نوع، یعنی پیشوند نفی، بررسی خواهد شد. تلاش خواهیم کرد تا، ضمن بررسی انواع پیشوندهای نفی در زبان فارسی، روشن سازیم که چرا برای مدلولی واحد چند وند متفاوت به کار می رود و آیا کاربرد این پیشوندها با هم تفاوت دارد و اگر چنین است هر کدام چه نقشی بر عهده دارند و، بر این اساس، آیا می توان آنها را دسته بندی کرد و بافت و کاربرد هر یک را مشخص ساخت. به این منظور، تک تک وندهای نفی در زبان فارسی معرفی و بافت کاربرد آنها مشخص می گردد...
خلاصه ماشینی:
"اما، با مطالعه زبان فارسی، درمییابیم که برای ساختن واژههای دارای معنای منفی یا متضاد بیش از یک نوع پیشوند نفی در اختیار فارسیزبانان است که به پایه افزوده میشود تا واژهای نو بسازد و این از اصل کمکوشی و اقتصاد به دور است.
در زبان فارسی معاصر، پیشوندهای نفی بیـ ، پادـ ، ضدـ ، غیرـ ، لاـ ، ن ـ ، و ناـ برای ساختن واژه دارای معنی منفی یا متضاد به کار میرود.
3-2 پادـ این پیشوند یکی از کمبسامدترین پیشوندهای نفی در زبان فارسی است که تا چندی پیش تنها شش نمونه برای آن در کتابهای شریعت (1364)، کلباسی (1371)، مشکور (1349)، و مقربی (1372) ارائه شده بود، از جمله در واژههای پادزهر یا پازهر، پادتک یا پاتک، پاسخ، پاداش، و پادافره یا پادافراه به مفهوم «ضد و مخالف» و در پادشاه به مفهوم «نگهبان و محافظ»، که از آنها، به گفته کلباسی، واژه پاتک واژهای جدید و مربوط به دوره معاصر است.
پیشوند ناـ از ادوات سلب و نفی است و غالبا به صفت افزوده میشود و صفت منفی یا متضاد میسازد: (24) [ ناـ] + [ راحت] (صفت) ] < ناراحت] (صفت) کلمه پایه ممکن است بسیط (24) یا غیربسیط (25) باشد و، چنانچه یکی از اجزای کلمه غیربسیط فعل باشد (26)، پیشوند به جزء فعلی متصل میگردد: (25) [ ناـ] + [ جوانمرد] (صفت) ] < ناجوانمرد] (صفت) (26) [ ناـ] + [ حقشناس] (صفت) ] < حقناشناس] (صفت) گاه این پیشوند به اسم افزوده میشود و صفت میسازد: ناکام، نافرجام، نامراد، نافرمان؛ اما این نوع ساخت دیگر رایج نیست و کلیه مواردی که در زبان یافت میشود صورتهای واژگانی شدهاند."