چکیده:
استفاده انسان از سرزمین از دو جنبهء مدیریت سرزمین و نحوهء بهرهبرداری از آن اهمیت پیدا میکند.ارزیابی توان زیست محیطی به عنوان راهکاری به منظور استفادهء بهینه از امکانات آب و خاک و بررسی پیامدهای زیست محیطی،مورد استفاده قرار گیرد.در این مطالعه ارزیابی توان زیست محیطی حوضهء آبریز بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی با استفاده از روش روی هم گذاری نقشهها بررسی شده است.شوری و قلیاییت،عدم تکامل پروفیل خاک،یافت نامناسب خاک،بارندگی کم و پراکنده و فقدان پوشش گیاهی مناسب از مهمترین محدودیتهای اساسی فعالیتهای کشاورزی دشت بیرجند است.از تلفیق 5 نقشهء جهات جغرافیایی،شیب،ارتفاع،اجزای واحد اراضی،پوششی گیاهی و در نظر گرفتن ویژگیهای اکولوژیک اقلیمی،جمعیتی و هیدرولوژیکی،نقشهء نهایی واحدهای زیست محیطی و در خاتمه نقشه توان زیست محیطی حوضهء آبریز بیرجند به دست آمده است.بخش عمدهای از اراضی این حوضه،به استثنای بخش مرکزی به دلیل محدودیتهای پیش گفته فاقد توان کاربری زراعیاند و فعالیتهای کشاورزی به صورت فاریاب فقط در محدودهء آبخوان دشت بیرجند قابل پیشبینی است.کاربری زراعی دیم نیز در محدودهء آبخوان و در سطح کمی بیشتر از آبخوان بر روی تراسهای فوقانی و دشتهای دامنهای و مناطقی با خاکهای عمیق قابل اجراست.کاربری باغی در محدودهء آبخوان و در درهها و مظهر قناتهای واقع در بخش کوهستانی و کاربری مرتعی و حیات وحش نیز در مناطق با شیب بیش از 10 درصد قابل اجراست.
خلاصه ماشینی:
"محیط شناسی،سال سی و پنجم،شمارهء 25(زمستانئ88،صفحهء 53-24 ارزیابی توان زیست محیطی مناطق خشک و نیمه خشک با استفاده از تواناییهای سامانهء اطلاعات جغرافیایی(مطالعهء موردی:حوضهء آبخیز بیرجند) علیرضا زارعی،1سید مهدی میر سیار*2علی وثوق3* 1-کارشناس ارشد مدیریت مناطق بیابانی دانشگاه مناطبع طبیعی گرگان،کارشناس شرکت مهندسی مشاور طوس آب zarei-mashad@yahoo.
در این مطالعه علاوه بر شناسایی معضلات و مشکلات زیست محیطی حوضههای مذکور،با استفاده از مدلهای اکولوژی موجود و به هنگام سازی آنها با توجه به شرایط خاص محدودهء مطالعه،طرح آمایش سرزمین برای مناطق مطالعاتی نیز تهیه شده است(مهندسی مشاور طوس آب،5831).
در این مطالعه هر واحد شکل زمین حداکثر دارای یک کد 3 رقمی به شرح زیر است: -عدد اول نشان دهندهء طبقه جهت جغرافیایی؛ -عدد دوم نشان دهندهء طبقه شیب؛ -عدد سوم نشان دهندهء طبقه ارتفاع؛ با تلفیق نقشه اجزای واحد اراضی و پوشش گیاهی با نقشه نهایی واحد شکل زمین در محدودهء مورد مطالعه،نقشهء نهایی واحدهای زیست محیطی ایجاد شده است.
از این رو بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیک منطقه برای انواع کاربریهای دستیابی به بهرهوری بهینهء منابع آب بسیار دور از ذهن به (به تصویر صفحه مراجعه شود)نقشهء شمارهء(8):توان زیست محیطی حوضه آبریز بیرجند 1-کاربری زراعی آبی:با توجه به محدودیت منابع آب در منطقه انجام فعالیتهای کشاورزی به صورت فاریاب فقط در محدودهء آبخوان دشت بیرجند قابل پیش بینی است.
در خاتمه نتایج تحقیق حاضر نشان میدهد که با در نظر گرفتن ویژگیهای اکولوژیک دشت بیرجند،این منطقه به صورت کنترل شده برای فعالیتهای کشاورزی آن هم در محدودهء آبخوان بیرجند قابل استفاده است(شرکت مهندسی مشاور طوس آب،5831)."