خلاصه ماشینی:
"آیا معنای جدید، ناسازگار با معنای گذشته است، یا آن که از قبیل مجاز، استعاره، علاقه کل و جزء و… می باشد؛ مثلا واژه (دخان) را می توان ملاحظه کرد که آیا درعصر نزول به معنای دود آتش بوده است، یا معنای عام تری داشته و درباره هر فضای تیره و غبارآلودی اطلاق می شده است؟ فرق این دو معنی، هنگام تفسیر آیه روشن می گردد، زیرا اگر معنای دوم درعصر نزول، متفاهم عرف باشد، می توان گفت که دخان درآیه قرآن، به طور قطع شامل گازهای متراکم نیز می شود وگرنه به آسانی نمی توان گفت که آیه ناظر به دریافتهای علوم تجربی در چگونگی مراحل شکل گیری کرات واجرام آسمانی است.
آیا براستی چنین است، یا محکماتی در قرآن هستند که مورد اتفاق نظر باشند و بتوانند مرجع همه متشابهات وگشاینده همه ابهامها باشند؟ اگر محکم و متشابه، امری نسبی باشد، آیا می توان حل متشابهات را به یاری محکمات، امری قانونمند و قابل اعتماد شمرد، یا باید برای فهم متشابهات به اصلی دیگر تکیه کرد؟ درصورتی که محکم و متشابه امری نسبی باشد، آیا همه فهمها دارای اعتبار هستند، یا هیچ یک اعتبار قطعی ندارند، ولی از سرناگزیری مورد عمل قرار می گیرد، یا… ؟ بدیهی است که پیش از همه این مباحث، اصل وجود متشابهات در قرآن، مورد تسالم همگان نیست، بلکه کسانی تلاش کرده اند تا وجود متشابه در قرآن را انکار کنند وآیه (فیه آیات محکمات… و أخر متشابهات) را به گونه ای معنا کنند که واژه (اخر) نظر به غیرقرآن داشته باشد، بنابراین، دراصل وجود متشابه در قرآن نیز مجال سخن هست."