چکیده:
پژوهش حاضر دارای دو بخش است: بخش نخست آن به سیر تاریخی، حدود و اختیارات محتسب و شروط احراز آن در آرا و آثار عالمان دینی و رجال دیوانی عصر عباسیان اختصاص یافته است و در بخش دوم، میزان انطباق بین انتصابها با ویژگیها و معیارهای لازم برای تصدی این نهاد دینی بررسی شده و سرانجام به این نتیجه دست یافته که این مسئولیت بیشتر به افراد عالم، آشنا به مسائل فقهی و حقوقی و رجال امین و شایسته واگذار میشده است، اما با وجود این، شماری از زمامداران منصبی را که باید امنیت و آرامش و رفاه نسبی مردم را فراهم آورد، در معرض فروش گذاشته و به افرادی واگذار میکردند که تعهد مالی بیشتری را وعده میدادند.
خلاصه ماشینی:
"oN,5 loV دیوان حسبه و شروط احراز آن در عصر عباسیان غلامرضا منتظری دکتری تاریخ و تمدن اسلامی،استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر چکیده پژوهش حاضر دارای دو بخش است؛بخش نخست آن به سیر تاریخی،حدود و اختیارات محتسب و شروط احراز آن در آرا و آثار عالمان دینی و رجال دیوانی عصر عباسیان اختصاص یافته است و در بخش دوم،میزان انطباق بین انتصابها با ویژگیها و معیارهای لازم برای تصدی این نهاد دینی بررسی شده و به افراد عالم،آشنا به مسائل فقهی و حقوقی و رجال امین و شایسته واگذار میشده است، اما باوجوداین،شماری از زمامداران منصبی را که باید امنیت و آرامش و رفاه نسبی مردم را فراهم آورد،در معرض فروش گذاشته و به افرادی واگذار میکردند که تعهد مالی بیشتری را وعده میدادند.
اینگونه آثار برای آشنایی با تشکیلات دیوانی دوره موردنظر،اهمیت شروط و ویژگیهای یاد شده در منابع و آثار موردنظر،گرچه بیشتر جنبه نظری و آرمانی دارد،اما از آنجا که بر دیدگاه و آثار دولتمردان این عصر و عالمان آشنا با امور دیوانی مبتنی است،ارزش آنها را به لحاظ واقعنمایی معیارها و شروط احراز، بیشتر نمود،تصویر نسبتا روشنی از اهم ویژگیها و ملاکهای احراز مناصب،از جمله«منصب حسبه»ارائه کرده است.
1اما با وجود این،در گزارشهای تاریخی نمونههایی از عدم توجه به شایستهسالاری دیده میشود که نشان میدهد برخی از انتصابها با معیارهای احراز آن منصب،منطبق نبوده است،بلکه نهاد حسبه نیز همچون دیگر مناصب و سمتهای دیوانی، بازیچه دست صاحبان قدرت بوده است به گونهای که برای تأمین منافع اقتصادی و فرونشاندن حرص و آز خویش،منصبی را که باید امنیت،آرامش و رفاه نسب مردم را فراهم آورد و از سوء استفادهها و تخلفات متعدد مالی بیشتری را وعده میدادند."