چکیده:
نقد و بررسی روششناسی جان ونزبرو در مورد تحلیل ادبی قرآن، تفسیر و سیره است. جان ونزبرو استاد مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی در دانشگاه لندن برای حل کردن معضلاتی که در راه شناخت تاریخ اسلام وجود دارد، راهحل نظاممندی ارائه کرده است. وی در دو کتابش "مطالعات قرآنی" و "محیط فرقهای"، مساله شکلگیری قرآن با توجه به شهادت متون تفسیری بر این تکوین و تکامل و تحول دین اسلام را دنبال کرده است. نویسنده، طرح این پرسش که شاهد یا مدرک چیست؟ را اساسیترین نکته روششناختی در آثار ونزبرو دانسته و مجموعه تمام مستندات اسلامی در دورههای نخست را "تاریخ نجات" نامیده است. به اعتقاد ونزبرو، "تاریخ نجات اسلامی"، آن گونه که امروز به دست ما رسیده است، چیزی فراتر و خاصتر از اثبات اعتقاد به حقّانیّت تجلّی الهی است. ونزبرو، همان شک سالم و مفیدی را که در مطالعات جدید توراتی و انجیلی ایجاد شده به پژوهشهای اسلامی و قرآنی کشانیده است. نیز کوشیده است چهار درون مایه اصلی را در رسالت قرآن برشمارد که همگی از چارچوب سنتی نظام توحیدیاند که عبارتند از: کیفر و پاداش الهی، آیت و نشانه الهی، آوارگی و هجرت الهی و عهد و میثاق الهی. سپس به سبک "رجوعی" قرآن اشاره و چند مثال در این مورد ذکر میکند. این تصور،ونز برو را به این فرض میکشاند که آنچه در اسلام با آن سروکار داریم، نهضتی فرقهای است که یکسره درون "محیط فرقهای" یهودی - مسیحی واقع است.
خلاصه ماشینی:
"تاکنون هیچکس این معضل را بهتر از جان ونزبرو بیان نکرده است: »آیا از درون مجموعه گسستهای از کلیشههای ادبی، که به دست ناظرانی بیگانه و غالبا مخالف تألیف و ترکیب شده، و سپس در توصیف و حتی در تفسیر، نه تنها رفتار ظاهری، بلکه، رشد فکری و روحی بازیگرانی درمانده و اغلب بیزبان بهکار رفته است، میتوان به سادگی مجموعهای از دواعی را شتابزده استنباط کرد؟«(4) دیگر منابعی که در اختیار داریم - یعنی متون عربی موجود در جامعه اسلامی - حجم محدودی از نوشتههایی را شامل میشوند که دستکم دو قرن پس از ظهور اسلام بهوجود آمدهاند.
همچنین نگاه کنید به نقد و معرفی ونزبرو از کتاب هاجریسم: Patricia Crone and Michael Cook, Hagarism: the Making of Islamic World )Cambridge: Cambridge University Press, 1977( in Bulletin of the School of Oriental and African Studies ]دعب هب نیا زا, BSOAS[ 41 )1978( pp.
بیفزاییم که اساسا در اینجا و هر جای دیگر، موضوع بسته به این است که فرد کدام تبانی و دسیسه را دوست دارد یا ندارد؛ سرجینت درباره جان برتن مؤلف کتاب جمع و تدوین قرآن Press, 1977([]The Collection of the Qurصan, )Cambridge: Cambridge University میگوید که »وی بسیار قویتر و مستدلتر از دعاوی تأیید نشدنی ونزبرو دلیل میآورد که متن هماهنگی که امروزه در دست ماست دقیقا املا و قرائت خود پیامبر است«، اما لازمه کتاب برتن - اگر آن را دقیق بخوانیم، نه آنکه صرفا به نتایج پایانیاش دلخوش کنیم - همان تبانی و دسیسهای است که سرجینت در نظریه ونزبرو میپندارد؛ لیکن روشن است که نتایج کار برتن برای سرجینت اهمیت دارد، نه روش حصول این نتایج )بنگرید به نقد و معرفی وی از کتاب مطالعات قرآنی، آدرس در همین پاورقی است، ص 76)."