چکیده:
بررسی روش تفسیری سیّد رضی در حقائق التاویل فی متشابه التنزیل است. سید رضی (359-406 ه . ق.( از ادبا و مفسّران قرن چهارم است. نویسنده، تصویری از چشمانداز سیاسی، مذهبی و علمی قرن چهارم ارائه داده و به بررسی ساختاری حقائق التاویل پرداخته و یادآور گردیده که از تفسیر وی، فقط جزء پنجم آنکه به تفسیر آیات سوره آل عمران و برخی از آیات سوره نساء اختصاص دارد، موجود است. سپس به دیدگاه سیّد رضی درباره محکم و متشابه اشاره کرده و در ادامه، ویژگیهای روش تفسیری وی را از زوایای گوناگون به ویژه تفسیر قرآن به قرآن، جایگاه عقل و اجتهاد، نقش ادبیات عرب، اهمیّت نقل و روایت به همراه ذکر نمونههایی تبیین کرده و در یک ارزیابی کلی، روش تفسیری سیّد رضی را با تکیه به قرآن و سنت، استفاده از تعقّل و تفکّر و نیز مقدمات علمی تفسیر قرآن، روش "تفسیر جامع" دانسته است.
خلاصه ماشینی:
"13 از رویارویی این دو مطلب، روشن می شود که سید رضی ابتدا در شروع و مقدمه کتابش، بحثهای مربوط به مقدمات تفسیری را به شکل گسترده و با توجه به عقاید و نظرات خودش پیرامون مباحث یادشده بویژه محکم و متشابه آورده است و اگر در اینجا گفته است که در ابتدای کتاب از محکم و متشابه سخن به میان آورده ایم به دو دلیل منظورش ابتدای جلد اول بوده است، زیرا در ابتدای این جزء تنها در حد دو یا سه سطر پیرامون محکم و متشابه بحث کرده است، در صورتی که تناسب چنین اقتضا دارد که در کتابی که فقط به آیات متشابه توجه دارد و فقط به تفسیر آنها می پردازد بیش از اینها به بحث محکم و متشابه بپردازد، حال آن که در ابتدای این جزء بیش از چند سطر، مطلب دیگری پیرامون محکم و متشابه و اقوال علما و بویژه نظر خود مؤلف به چشم نمی خورد.
سید رضی در مسأله سوم از سورۀ نساء در تأویل «لو تسوی بهم الارض» در آیۀ «یومئذ یود الذین کفروا و عصوا الرسول لو تسوی بهم الأرض و لایکتمون الله حدیثا»(نساء/42) پس از آوردن اقوال گوناگون، نظر خود را با توسل به آیات دیگر قرآن موجه ساخته و معتقد است که معنای «لو تسوی بهم الارض» آرزوی بازگشت کافران به دنیا است و معنای یکسان بودن شان با زمین عبارت از بازگشت شان به حالت و هیأت اولیه شان است، زیرا در روز قیامت نیروی زمین کاسته می شود و اوضاع آن تغییر می یابد؛ چنان که خدای تعالی می فرماید: «یوم تبدل الأرض غیرالأرض و السموات…» (ابراهیم/48) و سپس در جهت تأیید قول خود به آیات دیگری نیز تمسک می جوید و می نویسد: «مؤید این گفتار، کلامی است که خدای تعالی از زبان کفار در آیاتی چند آورده است که آنان آرزوی برگشت و درخواست رجوع را می نمایند، از آن جمله: «قال رب ارجعون لعلی اعمل صالحا فیما ترکت… »(مؤمنون/100ـ99) و «فارجعنا نعمل صالحا…»(سجده/12)."