چکیده:
این پژوهش در پی یافتههایی برای این پرسشهاست که اولا شوش محمد خان بلوچ،از نخبگان سیاسی و نظامی دوران پایانی صفویه،که از حمایت قومی بلوچها و مساعدت سنی مذهبان جنوب ایران برخوردار شد،از چه عواملی نشأت میگرفت و اهداف آن چه بود؟ثانیا این شورش چه سرنوشتی پیدا کرد و چرا؟و ثالثا پیامدهای آن چه بود؟ این شورش که از سنخ کشمکشهای نخبگان سیاسی و مذهبی بر سر قدرت سیاسی و هویت طلبی مذهبی تسنن گرایانه بود،در فاصلهء سالهای 1042 هـ ق تا 1146 هـ ق در دورهء بعد از سقوط اصفهان به دست افاغنه و در زمان کوششهای نادر(طهماسب قلی)برای اخراج افغانان،به وقوع پیوست.محمد خان بلوچ ابتدا به افغانان پیوست و از جانب آنان به سفارت عثمانی گسیل شد.پس بعد از بازگشت به ایران و سقوط افغانها،از فرماندهان سپاه نادر (طهماسب قلی)،و اندکی بعد از جانب وی حکومت کهگیلویه و بهبهان یافت.شکست اولیه نادر در جنگ با عثمانی؛و نارضایتی عمومی از فشار محصلان مالیاتی نادر؛و همراهی مردم سنی مذهب جنوب ایران؛و بویژه برخورداری از پشتوانه قومیتی بلوچها،زمینه را برای شورش قدرت طلبانهء محمد خان بلوچ فراهم ساخت.نکته این است که دامنهء این شورش ایالتهای کهگیلویه،فارس و مناطق بلوچ نشین را در بر گرفت و مشکلات مذهبی در مناطق سنی نشین،و پیامدهای قومیتی در بخشهای بلوچ نشین را به دنبال داشت. این مقاله،شورش محمد خان بلوچ را در آستانهء تغییر سلسله از صفویه به افشاریه،از بعد عوامل مؤثر در پیدایش این شورش و پیامدهای آن برای تحولات مذهبی و سیاسی دوران پایانی صفویه،تجزیه و تحلیل میکند.
This research endeavors to assess the following questions on the following topic. Mohammad Khan Balouch was one of the political and military elite at the end of Safavid dynasty. He was supported by the racial group called Balouchs and helped by Sunnite sects in southern parts of Iran. What were the main factors for his rise? What were the fate and the results of his movement?
The rebellion happened during 1729-1733 after the invasion of Isfahan by the Afghans during Nadir's effort (Tahmasb Qoli) for deporting Afghans. He first joined the Afghans and was sent to the Ottoman embassy on their behalf. He was chosen as the Commander of Nader's army after his coming back to Iran and the Afghan fall، then found his way to Kohghiloye domain. The situation for his power-taking rebellion was provided by Nader's preliminary failure in war with the Ottomans، public dissatisfaction with his tax collection، the following of the Sunnite men in the south and especially the racial support of Balouchs. The point is that the conflicts extended to vast regions، like Kohghiloye، Fars and Balouch residential parts، consequently; it followed by other religious problems in the Sunnite residential parts and racial discriminations amongst the Balouch residencies. This essay includes Mohammad Khan's rebellion on the verge of the change of the Safavid dynasty to Afsharid's. It analyzes the effective factors in rebellion and religious and political changes as well.
خلاصه ماشینی:
پژوهشهای تاریخی(علمی-پژوهشی) دانشکده ادبیات و علوم انسانی-دانشگاه اصفهان دورهء جدید،سال دوم،شمارهء 1(پیاپی 5)،بهار 9831،ص 64-13 شورش محمد خان بلوچ در سالهای 2411 هـ ق تا 6411 هـ ق: علل و پیامدها دکتر حمید حاجیان پور*علی کامرانی مقدم** چکیده این پژوهش در پی یافتههایی برای این پرسشهاست که اولا شوش محمد خان بلوچ،از نخبگان سیاسی و نظامی دوران پایانی صفویه،که از حمایت قومی بلوچها و مساعدت سنی مذهبان جنوب ایران برخوردار شد،از چه عواملی نشأت میگرفت و اهداف آن چه بود؟ثانیا این شورش چه سرنوشتی پیدا کرد و چرا؟و ثالثا پیامدهای آن چه بود؟ این شورش که از سنخ کشمکشهای نخبگان سیاسی و مذهبی بر سر قدرت سیاسی و هویت طلبی مذهبی تسنن گرایانه بود،در فاصلهء سالهای 2401 هـ ق تا 6411 هـ ق در دورهء بعد از سقوط اصفهان به دست افاغنه و در زمان کوششهای نادر(طهماسب قلی)برای اخراج افغانان،به وقوع پیوست.
نکته این است که شورش محمد خان بلوچ در دوران پایانی صفویه،و تقارن آن با حملات عثمانیها، بویژه استقبال مناطق سنی نشین جنوب و بنادر از خان بلوچ،شرایط سخت و پیچیدهای را فراروی نادر در حصول به قدرت قرار میداد،اما نادر با سرکوب شورش محمد خان بلوچ،و ترتیب دادن مراسمی در دشت مغان، موفق گردید سلسله صفویه را منقرض و سلسله افشاریه را بنیانگذاری نماید(تهرانی،9431:54) پیشینهء سیاسی محمد خان بلوچ اولین باری که در تاریخ به اسم محمد خان بلوچ بر میخوریم،زمانی است که محمود افغان از قندهار به سمت اصفهان حرکت کرده بود(حسینی فسائی، 9331:425).