چکیده:
فرآیند و طرح "جهانیشدن" که از اواخر جنگ جهانی دوم، با عنوانهای گوناگون در
کشورهای پیشرفتة صنعتی غرب ظهور کرده با گذشت زمان، سرعت و دامنة بیشتری یافته است،
بهگونهای که از دهة ١٩٩٠ به یکی از چالشهای اساسی بشری مبدل شده و بر نظام ارزشی
و هویت مردم و بهویژه نوجوانان و جوانان، تأثیری عمیق گذاشته است.
نظام ارزشی یا مجموعة کیفیتهای مطلوب و درونی در ساختار روانشناختی فرد، به عنوان
اساسیترین لایههای شخصیت و هویت جوانان، شکلدهندة پایههای نظام نگرشی و رفتاری
آنان است. مطالعات جدید در بارة نظام ارزشی را که روانشناسان اجتماعی غرب صورت
دادهاند الزاما نمیتواند
بدون توجه به مطالعات ملی در سایر فرهنگها، از جمله در فرهنگ ایرانی، مورد پذیرش
قرار گیرد. همچنین، از آنجا که ارزشهای فرهنگ آنگلو- امریکن، با عنوان ارزشهای
جهانی، به همهجای دنیا و از جمله کشور ما رسوخ میکند، جا دارد که نظام ارزشی
دانشآموزان نوجوان ایرانی و تأثیر جهانیشدن بر این ارزشها مورد مطالعه قرار گیرد.
مبنای نظری اصلی نظام ارزشی مورد بحث ما آن است که اساسیترین ارزشهای فرهنگ ایرانی-
اسلامی را در مقابل ارزشهای مخالف آن قرار دهیم و، با توجه به مطالعات انجام شده در
این زمینه و پس از دستیابی به یک نظام ارزشی فراگیر، دریابیم که نوجوانان دانشآموز
ایرانی، بر حسب نزدیکی یا دوری از فرهنگ اصیل ملی خود چه جایگاهی دارند. برای ساختن
مقیاس سنجش نظام ارزشی نیز سعی کردهایم با بهرهگیری از مطالعات و مقیاسسازیهای
روانسنجی، ابزار بومی مناسبی تهیه و این مقیاس را روایییابی کنیم.
بر این اساس، در بخش اول پژوهشی با عنوان "بررسی تأثیر نحوة نگرش دانشآموزان
دبیرستانی و پیشدانشگاهی ایران به جهانیشدن و تأثیر آن بر ارزشها و هویت دینی و
ملی آنان" که در حال اجرای آن هستیم، ابزاری برای سنجش نظام ارزشی ساختهایم.
روایییابی این مقیاس، اولا با استفاده از نظر متخصصان روی یکایک گویههای آن،
ثانیا با اجرای مقیاس روی یک نمونة آزمایشی ٥٦٨ نفری از دانشآموزان دبیرستانی و
پیشدانشگاهی و با مطالعات تحلیل عاملی روی نتایج حاصله، صورت گرفته است. در این
مقیاس، ده ترجیح در نظام ارزشی و نیز محتوا و شدت جهتگیری ارزشی در ده مقولة
ارزشهای فردی، ارزشهای خانوادگی، ارزشهای اقتصادی، ارزشهای سیاسی، ارزشهای اجتماعی،
ارزشهای هنری، ارزشهای علمی و نظری، ارزشهای دینی، ارزشهای ملی، و ارزشهای
جهانیشدن مشخص شده است. در این مقاله، پس از توضیح و تبیین مفاهیم جهانیشدن و
نظام ارزشی، مقیاسی را که برای "سنجش نظام ارزشی" ساختهایم، ارائه کرده، نتیجة
مطالعات روایییابی و پایایی این مقیاس را توضیح دادهایم.
خلاصه ماشینی:
"تحقیقات دیگر نیز (از جمله: برجعلی، ١٣٧٩؛ سعادت، ١٣٧٥؛ طالبی، ١٣٧٥؛ خنجری، ١٣٧٢؛ گیلک، ١٣٧٢؛ و شمسیان، ١٣٧١) نشان میدهد که محتوای ارزشی، نظام ارزشی، و ترجیح ارزشی گروههای وسیعی از جوانان متفاوت از انتظاراتی است که بزرگسالان متعهد به ارزشهای کلاسیک دینی و ملی ما دارند.
به این ترتیب، فرض ما در طرح پژوهشی "بررسی تأثیر نحوة نگرش دانشآموزان دبیرستانی و پیشدانشگاهی ایران به جهانیشدن و تأثیر آن بر ارزشها و هویت دینی و ملی آنان" این است که، با وجود ثبات نسبی تاریخی نظام ارزشی در جامعه و فرهنگ ایرانی، این ثبات به دلیل هجوم ارزشهای جهانی و غربی از بیرون و به دلیل ندانمکاریها و بدفهمیها و خطاکاریهای موجود در درون، دچار تزلزل شده است و جوانان کشور، بهویژه آنان که به تحصیلات بالاتر دستمییابند، بیشتر در معرض این تزلزل هستند.
مقیاس سنجش نظام ارزشی مقیاس سنجش نظام ارزشی، بر اساس مبانی نظری ارائهشده در این مقاله و بهصورت پرسشنامهای که حاوی ٩٠+٤٥ پرسش برای سنجش ده مقولة پایهای در نظام ارزشی شخص در حوزههای گوناگون فردی، خانوادگی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، هنری، علمی و نظری، دینی، ملی، و جهانی است ساخته شده و روی یک نمونة آزمایشی ٥٦٨ نفری از دانشآموزان دبیرستانی و پیشدانشگاهی به اجرا درآمده است تا، علاوه بر روایی محتوا و روایی سازة آن که از طریق بررسیهای نظری و تخصصی تأمین شده بود، با کمک مطالعات تحلیل عاملی روی نتایج حاصله، روایی آن از جنبة تحلیل آماری نیز مورد اطمینان قرار گیرد."