چکیده:
مسألهای که این نوشتار میخواهد به آن پاسخ دهد این است که معیار تعهد در ادبیات
متعهد چیست و با چه معیار و مبنایی میتوان ادب متعهد را تعریف کرد؟ اصطلاح ادب
متعهد یا «الادب الملتزم» در قرن نوزدهم میلادی در اروپا پدید آمد و در حقیقت از
شاخههای مکتب واقعگرایی در اروپاست. تعهد در ادبیات عربی و فارسی به صورت امروزی
آن در یک قرن گذشته تحت تأثیر مکاتب ادبی اروپایی پدید آمده است. ناقدان و
صاحبنظران معیارهای متفاوتی را در تعریف ادب متعهد مدنظر قرار دادهاند؛ معیارهایی
مانند: اخلاق و تربیت، دین، ملیت، مسائل اجتماعی و مسائل انسانی. هر یک از این
مبانی میتواند ملاک تعریف ادبیات خاصی به عنوان ادبیات متعهد گردد؛ اما اینکه
کدام معیار به صحت و درستی نزدیکتر است، به تأمل نیاز دارد. به علاوه گاهی
تناقضاتی در بیان معیارها پدید میآید که باید تکلیف آن روشن گردد. به هر حال تعریف
ادبیات متعهد طی زمان شاهد تحول و دگرگونی نیز بوده است و تحت تأثیر تحولات
اجتماعی، به سمت قبول معیارهای فراگیرتر و جهانیتر پیش رفته است.
خلاصه ماشینی:
"اما اعتقاد به آزادی در ادب متعهد مشکل آفرین است، زیرا نخستین سؤالی که مطرح میگردد این است که آیا تعهد و التزام به امری، خود با آزادی منافات ندارد؟ آیا تعهد خود محدود کنندة آزادی نویسنده یا شاعر نیست؟ سؤال دیگر این است که حد این آزادی چیست؟ آیا آزادی شاعر یا نویسنده اقتضا نمیکند که حتی از محدود ساختن شعر خویش به موضوعات و مسایل خاص اجتماعی پرهیز نماید؟ و آیا شاعر متعهد به مسایل اجتماعی و سرنوشت مردم، آنجا که راه نجات مردم را از مصائب و مشکلات پایبندی به اندیشه یا دین خاصی بداند و شعر خود را نیز به همان فکر یا مکتب اختصاص دهد، خود در حصار تنگ اندیشههای خاص و مکاتب فکری شخصی گرفتار نیامده است؟ به نظر میرسد که باید برای آزادی از یک سو و تعهد و مسؤولیت از سوی دیگر، محدوده و مرزی مشخص کرد.
هر چند نظر غنیمی هلال واکنشی است به گرایشهای افراطی مارکسیستی که ادبیات را کاملا در خدمت گرایشهای فکری و حزبی مکتب مارکسیسم میخواهد؛ و البته این خود محدود ساختن آزادی شاعر است که با عنصر اساسی تعهد در دیدگاههای سارتر در تناقض است؛ ولی به هر حال مسأله مهمی که او باید به آن پاسخ دهد این است که چگونه میتوان در حساسیت به سرنوشت اجتماعی مردم به فکر یا اندیشه یا مذهب یا مکتبی پایبند نبود؟ چنانکه برخی از مکاتب فکری مانند مارکسیسم خود را در ادبیات، متعهد میدانند و درست به عکس آنچه گفته شد تعهد را به معنای پایبندی به مکتب خاصی برمیشمارند."