خلاصه ماشینی:
"اینکه مدرس(ره) میگوید علما و بزرگان حوزه علمیه نجف را تیمنا و تبرکا درک نموده، نشان از دو نکته مهم دارد: 1ـ مدرس از همگی آنها با احترام و تقدیس یاد میکند تا چنین نباشد که نپسندیدن درس برخی از آنها و یا نبودن بعضی از دروس در سطح مطلوب، مایة استخفاف آنها گردد 2ـ ذهن کنجکاو و روح بلند مدرس در طلب درک فیوضات معنوی و فهم رموز دنیوی بود و از آنجاکه در اصفهان کموبیش به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی وارد شده و همچنین به اهمیت مطالعه تاریخ پی برده بود، براساس یک نگرش تاریخی و بینش سیاسی و اجتماعی، درک محضر علما و بزرگان شیعه و مصاحبت با ایشان را مغتنم میشمرد تا هرچهبیشتر با گوشهها و زوایای نهاد روحانیت شیعه آشنا گردد و به نقاط ضعف و قوت آن وقوف یابد؛ چنانکه توقف در سامرا و زیارت و درک محضر و کسب فیض از ساحت میرزای شیرازی(ره) که حدود یکسال بهطول انجامید، برای او مملو از آموزهها و تجارب ارزشمندی از این نوع بود.
اما از آنجا که مینویسد یکی از تجار هندی اصفهان میآمده و برای او کتب تاریخ هند را روایت میکرده و نیز به آشنایی خود با منابع اصلی و کلاسیک علم سیاست مانند اخلاق ناصری، قابوسنامه، نصیحةالملوک و آثار افلاطون و ارسطو و فارابی کاملا اشاره میکند، باید گفت به احتمال زیاد این مساله مربوط به دومین دوره اقامت او در اصفهان در خلال سالهای 1317 تا 1328 قمری میباشد؛ چنانکه مینویسد: «وقتی به اصفهان رسیدم و خواندن تاریخ هند و چین را علاقمند شدم، در اینباره کتاب و نوشته بسیار کم بود."