چکیده:
الگوی رشد و توسعه کالبدی یا شکل شهر به عنوان الگوی فضایی فعالیتهای انسان در برهه خاصی از زمان تعریف میشود و به دو دسته اصلی گسترش افقی یا پراکندگی شهری (sprawl) و الگوی شهر فشرده (Compact city) تقسیم میگردد.شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر به منظور هدایت آن در راستای توسعه پایدار شهری امری اساسی است.محدوده مورد مطالعه در این تحقیق کلانشهر تهران و روش مورد استفاده روش توصیفی-تحلیلی است.این تحقیق که با هدف شناخت و اندازهگیری الگوی رشد کالبدی-فضایی تهران در دوره مختلف تهیه شده است،از روشهای پیشنهادی تساوی،یعنی چهار روش درجه تجمع،درجه توزیع متعادل، تراکم و اندازه متروپل برای رسیدن به این منظور استفاده نموده است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان میدهد که شهر تهران از نظر رشد و گسترش فضایی در گذشته از رشد آرام و فشردگی نسبی برخوردار بوده است.اما با شروع شهرنشینی سریع و مهاجرتهای بیرویه روستاشهری،رشد مساحت آن بسیار سریع میشود،چنانکه میتوان الگوی رشد پراکنده یا گسترش افقی بیرویه (urban sprawl) را برای این شهر متصور شد.البته،در سالهای اخیر گرایش به تمرکز و فشردگی در آن مشاهده میگردد.در مجموع، با توجه به پیامدهای نامطلوب این الگو،در راستای دستیابی به توسعه پایدار شهری و پایدارتر کردن رشد شهر باید از سیاستهایی برای کنترل و تغییر این نوع رشد استفاده گردد.
خلاصه ماشینی:
"مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی سال 20،شماره پیاپی 34،شماره 2،تابستان 1388 وصول:1386/9/18 پذیرش:1387/11/29 صص 40-19 شناخت الگوی رشد کالبدی-فضایی شهر با استفاده از مدلهای کمی (مطالعه موردی:شهر تهران) مهدی قرخلو*و سعید زنگنه شهرکی** (*)گروه جغرافیای دانشگاه تهران (**)دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامهریزی شهری،دانشگاه تهران چکیده الگوی رشد و توسعه کالبدی یا شکل شهر به عنوان الگوی فضایی فعالیتهای انسان در برهه خاصی از زمان تعریف میشود و به دو دسته اصلی گسترش افقی یا پراکندگی شهری (sprawl) و الگوی شهر فشرده (Compact city) تقسیم میگردد.
این تحقیق که با هدف شناخت و اندازهگیری الگوی رشد کالبدی-فضایی تهران در دوره مختلف تهیه شده است،از روشهای پیشنهادی تساوی،یعنی چهار روش درجه تجمع،درجه توزیع متعادل، تراکم و اندازه متروپل برای رسیدن به این منظور استفاده نموده است.
پس از مجموع ضرایب محاسبه شده میتوان نتیجه گرفت که الگوی رشد کالبدی-فضایی شهر تهران به الگوی پراکندگی شهری (Sprawl) و گسترش افقی بیرویه نزدیکتر است؛به طوری که ضرایب به دست آمده توزیع نابرابر و نامتعادل جمعیت در سطح شهر و درجه تجمع و تمرکز پایین را نشان میدهند.
پس با توجه به روشهای چهارگانه و نتایج به دست آمده از این روشها(درجه تجمع،درجه توزیع متعادل،تراکم و اندازه متروپل)برای پاسخ به سوال تحقیق مبنی بر چگونگی الگوی رشد کالبدی شهر تهران در دورههای مختلف میتوان استنباط نمود که الگوی رشد کالبدی-فضایی شهر مورد مطالعه تا پیش از سال 1335،رشدی آرام و هماهنگ با نیازهای شهروندان بوده که میتوان از این الگو به عنوان الگوی رشد فشرده (compact) و انسجام یافته یاد کرد؛اما از این دوره به بعد رشد کالبدی سریع شهر آغاز میگردد،چنانکه تراکم شهر پیوسته در حال کاهش بوده و با توجه به ویژگیهای این الگو میتوان آن را الگوی پراکندگی شهری یا گسترش و پراکنش افقی بیرویه (urban sprawl) و بدون برنامهریزی نامید."