چکیده:
در این پژوهش دادههای بارش ماهانه ایستگاههای هواسنجی ایران از بدو تأسیس تا سال 2005 برای تحلیل زمانی-مکانی بارشهای فرین روزانه کشور بررسی گردید.با استفاده از این پایگاه داده،نقشههای رقومی بارش سالانه و بارش فرین روزانه با تفکیک مکانی 15*15 کیلومتر محاسبه گردید.مقادیر بارش فرین روزانه به بارش سالانه تقسیم گردید و بدین ترتیب نقشه ضریب بارش فرین روزانه به دست آمد.با اعمال تحلیل خوشهای سلسله مراتبی با روش ادغام وارد بر روی 5769 داده این ضریب،مشخص شد که ایران را به چهار قلمرو از لحاظ نسبت بارش فرین روزانه به بارش سالانه میتوان تفکیک نمود.قلمرو سوم و چهارم که به ترتیب بین 60 تا 100 درصد و 100 تا 70 درصد بارش سالانه در یک شبانه روز میتواند رخ دهد،بیشتر در معرض خطر است.این دو قلمرو،نیمه جنوبی کشور در امتداد سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان را در برمیگیرد. امکان وقوع بارشهای فرین روزانه در سراسر ایران بجز سواحل دریای خزر در چهار ماه دسامبر،ژانویه،فوریه و مارس وجود دارد.بارشهای فرین روزانه سواحل خزر در ماههای اوت،سپتامبر و اکتبر رخ داده است.به علت ضعف فعالیت سامانههای غربی،زمینه وقوع بارشهای فرین روزانه در نیمه جنوبی کشور در بازه زمانی آوریل تا نوامبر فراهم نیست.
خلاصه ماشینی:
"اگر به شکل 2 توجه کنیم متوجه میشویم که ایران را از لحاظ بارش فرین روزانه،میتوان به سه منطقه تفکیک نمود: الف)سواحل شمالی کشور بخصوص سواحل جنوب غربی دریای خزر: در این بخش بارشهای فرین روزانه به بیش از 350 میلیمتر میرسد؛حتی در ایستگاه خشکه دران تنکابن 557/9 میلیمتر در یک شبانه روز حادث شده است(اکتبر 2002).
براساس این نقشه،سواحل شمالی کشور که بالاترین بارشهای فرین روزانه در کشور را دریافت میکند،تنها 20%از کل بارش سالانه آن میتواند در یک شبانه روز حادث شود؛یعنی اینکه در شمال بیشتر روزهای سال بارندگی است و در هیچ روزی عامل صعود بسیار استثنایی نسبت به روزهای دیگر مشاهده نمیشود؛و در همه روزهای سال عوامل صعود قوی و رطوبت کافی فراهم است(علیجانی، 1374:138).
این موضوع به منشأ و ساختار بارش در این منطقه برمیگردد؛به طوری که هرگاه بادهای غربی مسیر جنوبیتری را طی نماید،عوامل صعود غربی ضمن بهرهگیری از رطوبت خلیج فارس و دریای عمان،بلافاصله وارد منطقه ساحلی شده، رطوبت خود را به صورت بارشهای سنگین تخلیه میکند؛با این تفاوت که برعکس سواحل شمالی کشور،در اینجا این شرایط در طول سال چند بار بیشتر اتفاق نمیافتد که عمدتا در دوره سرد سال در ماههای دسامبر،ژانویه،فوریه و مارس است(شکل 5).
اگرچه دامنههای غربی زاگرس حد فاصل زرد کوه بختیاری به عنوان سومین منطقه کشور از لحاظ بالاترین بارشهای روزانه مطرح است،اما این منطقه حدود 20%از بارش سالانه خود را میتواند در یک شبانه روز دریافت نماید که به علت کوهستانی بودن منطقه و برخورداری از سامانههای غربی که عمدتا در دوره سرد سال در ماههای نوامبر،دسامبر،ژانویه، فوریه،مارس و آوریل فعال هستند(شکل 5)،بارشهای بیشتر به صورت جامد نازل شده،در کوههای سر به فلک کشیده بختیاری ذخیره میگردد و کمتر میتواند به بروز سیلاب منجر شود."