چکیده:
افکنهها،از قبیل:کشکسرای،خامنه،کوزهکنان و زنجیره،پادگانههای رودخانهای،مانند: رودهای کمور چایی،پیر بالا و غیره به وجود آمده است.در اثر حرکات افقی گسل تبریز پشتههای مسدودکننده و فشاری،پدیده اسارت ابراههها،انحراف آبراههها،مئاندر، جابهجایی قنات در نقاط مختلف به وجود آمده است.در مواردی که گسل تبریز دارای همپوشانی فشارشی است،موجب تشکیل ارتفاعات،مثل کوه تک آلتی و در مواردی هم که دارای همپوشانی کششی است،موجب تشکیل گودالها،مثل تالاب قوری گل،چله خانه بالا و غیره شده است.گسل تبریز،به خاطر ایجاد نقاط ضعیف(له شده)در امتداد خود،بهطور غیر مستقیم در تشکیل بعضی پدیدهها،مثل ماگماتیسم دیاپیرهای نمکی، تشکیل انواع چشمهها،مثل چشمههای معمولی،شور،گرم و تراورتنساز و تشکیل گل فشان سیوان،مؤثر است. گسلها،از عناصر مهم تکتونیکی هستند که در مورفوژنز اشکال اولیه ژئومورفولوژیکی هر منطقه مؤثرند.گسل تبریز،با طول بیش از 600 کیلومتر(از کوههای زنجان-سلطانیه تا کوههای آرارات)،مهمترین گسل شمال غرب ایران است که از بستان آباد تا جنوب غربی مرند به طول 150 کیلومتر روی عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای به وضوح قابل تشخیص است.آمار و اطلاعات موجود از زمینلرزهها(منابع تاریخی و دادههای اندازهگیریهای دستگاهی)،حکایت از رخداد زمینلرزههای شدید متعدد در امتداد و مناطق مجاور این گسل،خصوصا محدوده شهر تبریز دارد.اندازه گیریهای کمی،مثل شاخصهای تضاریس جبهه کوهستان،شیب طولی رودخانهها، نسبت عرض درهها به ارتفاع و نسبت کشیدگی حوضهها نیز،فعال بودن آن را نشان میدهند.گسل تبریز دارای حرکات عمودی،افقی و در مواردی به شکل همپوشانی بوده، که جدیدترین حرکت آن به صورت افقی و امتداد لغز راستگرد است.مطابق بررسیها در بخشهای مختلف گسل تبریز،پدیدههای ژئومرفولوژی متعددی وجود دارد که ناشی از فعالیتهای تکنونیکی آن است.بر اثر حرکات عمودی آن،انواع هورستها(مورو و میشو)،پرتگاههای گسلی(پرتگاه گسلی روستاهای چلهخانه و آناخاتون)گرابن ها (دریاچه اورمیه و شمال مورو)روراندگیها(مورو،ایوند و طسوج)جابهجایی مخروط
خلاصه ماشینی:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) 1-3-6-اشکال ناشی از حرکات کششی آبگیرهای فرونشستی-تالابهای قوری گل و چلهخانه بالا:گسل اصلی تبریز در محل قوری گل و همینطور در غرب کارخانه سیمان صوفیان کمی به طرف جنوب منحرف شده و دوباره،در همان امتداد قبلی به طرف جنوب شرق ادامه یافته است؛به طوری که انحنای موردنظر،گسل تبریز را در این قسمت به صورت حرف Z درآورده و موجب تشکیل تالاب دایمی قوری گل و فصلی چلهخانه شده است،اشکال فرونشستی کوچک دیگری،مثل آبگیر خشک گردنه پیام،آبگیر خشک انامق،آبگیر خشک ارلان و قوری گل میشو در دامنههای شمالی میشو نیز دیده میشوند(مختاری،6831).
گنبدهای نمکی روی گسل ایوند:چندین گسل فرعی در امتداد هم از روستای منور در شمال غرب تبریز تا شور دره در جنوب شرقی مرند و به موازات گسل اصلی تبریز قرار دارند که در بعضی جاها از هم جدا و یا با رسوبات کواترنر پوشانده شدهاند که مهمترین آنها گسل ایوند است.
(21)- Melaphyre (به تصویر صفحه مراجعه شود) گدازههای بازیک و الترا بازیک کرتاسه فوقانی:بر روی گسل شمالی مورو و در دو طرف جاده روستای گروس و شمال کارخانه گچ گروس،سنگهای سیاه رنگ در زمینهای از رسوبات کنگلومرای قرمز رنگ سازند قرمز بالایی برونزد دارند که در مقابل هوازدگی کاملا خرد و تجزیه شده است.
از جمله این گنبدها میتوان به موارد زیر اشاره نمود: -مخروط ساب ولکانیک بهلول داغی در شمال غربی تبریز با ارتفاع 7222 متر و سطح مقطع حدود 2/2 کیلومتر مربع از میان رسوبات سازند قرمز بالایی سر برآورده و به خاطر مشرف بودن به ناهمواریهای اطراف از شهر تبریز نیز قابل مشاهده است."