چکیده:
این مقاله به بررسی سلسله مراتب شهری ایران در سال های 1375تا1385می پردازد. روش پژوهش به صورت تحلیل محتوا وآماری است. اطلاعات مورد نیاز به صورت اسنادی گردآوری شده و ضمن پردازش و طبقه بندی داده ها به بررسی وضعیت شهرهای ایران با مدل های مختلف، نظیر: ضریب آنتروپی، ضریب جینی، شاخص تمرکز شهری و مدل رتبه- اندازه پرداخته شده است. این پژوهش نشان می دهدکه به رغم افزایش بی رویه تعداد روستا شهرها (شهرهای زیر 10هزار نفر) در کل نظام شهری، ضریب آنتروپی از(79/0) در سال 1375 به(75/0) در سال1385رسیده که نشان دهنده تمرکز بیشتر در نظام شهری است. ضریب جینی از 76/0در سال 75 به 81/0در سال1385افزایش یافته است که بیانگرآن است که نظام شهری ایران اندکی به سوی عدم تعادل میل کرده است. شهر تهران به دلیل مرکزیت، سیاسی، اداری، مالی و... همچنان به عنوان نخست شهر برتر در نظام شبکه شهری ایران قرار دارد. بر اساس قانون رتبه- اندازه، شهر تهران2/3برابر شهر دوم – مشهد - جمعیت دارد؛که نسبت به سال 1375حدود3/0تعدیل یافته است. همچنین، شاخص تمرکز شهری برمبنای چهار شهر اول از 61/.به 59/کاهش پیدا کرده است. در مجموع، هنوز سلسله مراتب شهری در شبکه شهری ایران نسبت به مدل رتبه-اندازه «زیپف» و مدل تعدیل شده «بهفروز» فاصله زیادی دارد. با ارایه خدمات و تقویت شهرهای کوچک ومیانی وکاهش رشد کلانشهرها، می توان باعث توزیع بهینه سلسله مراتب شهری درسطح کشور گردید.
خلاصه ماشینی:
"این پژوهش نشان میدهد که به رغم افزایش بیرویهتعداد روستا شهرها(شهرهای زیر 10 هزار نفر)در کل نظام شهری،ضریب آنتروپیاز(0/79)در سال 1375 به(0/75)در سال 1385 رسیده که نشاندهندۀ تمرکز بیشتر درنظام شهری است.
در این تحقیق،ضمن طبقهبندی دادهها جمعیتی نقاط شهری،با استفاده از مدلهای حل اختلاف طبقهای،ضریب جینی،ضریب آنتروپی،مدل نخست شهر،قانون رتبه-اندازه و مدل تعدیل شدهرتبه-اندازه به بررسی سلسله مراتب شهری ایران پرداخته شده است.
بررسی شهرهای بالای 100 هزار نفر نشان میدهد که تعداد این شهرها از 59 شهر درسال 1375،به 80 نقطه شهری در سال 1385 و جمعیت این شهرها از 68/6 درصد به 70درصد افزایش یافته است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)نتایج حاصل از به کارگیری مدل حل اختلاف طبقهای نشان میدهد که 99 درصد ازشهرها در طبقه یک(شهرهای زیر 708 هزار نفر)قرار دارند که نشاندهندۀ تفاوتچشمگیر در توزیع جمعیت شهرها در طبقات یازدهگانه مدل است.
(3)- evruc ezneroL (4)- stneiciffeoC ynniG (به تصویر صفحه مراجعه شود) بررسی نمودار ضریب جینی شهرهای ایران،بیانگر عدم تعادل شهرهای ایران در سال1385 نسبت به سال 1375 است،زیرا فاصله شهرها و جمعیت آن از خط نرمال بیشتر شدهاست(نمودار شماره 2).
با این حال،در سال 1385،به رغم افزایش 400 شهر کوچک در نظام شهری ایران،تعدیلی اساسی در توزیع فضایی رتبه-اندازه شهرهای کشور به دست نیامده،بلکه براساس مدلهایی نظیر:ضریب جینی،ضریب آنتروپی و مدل رتبه-اندازه،اوضاع اندکیبحرانیتر شده است.
از لحاظ قانون رتبه-اندازه،شیب خط به سوی عدم تعادل میل کرده است واکثر شهرهای ایران نسبت به رتبهشان براساس تئوری دارای کمبود جمعیت هستند و تنها47 شهر از 1012 شهر سال 1385،(عمدتا شهرهای 70 تا 135 هزار نفر)،دارای ما زادجمعیت نسبت به مرتبهشان هستند."