چکیده:
فضای اجتماعی ـ فرهنگی دوران صفویه، موجب شکوفایی علم و دانش و ظهور دانشمندان در عرصههای مختلف علوم شده بود. در این دوره، کتابهای مختلفی در زمنیههای حدیث، فلسفه، تفسیر و… تألیف شد و برخی از علما به نوشتن کتابهای دینی به زبان فارسی دست زدند. یکی از کسانی که به نوشتن تفسیر قرآن به زبان فارسی پرداخت ملا فتحالله کاشانی، دانشمند عصر شاه اسماعیل صفوی بود که تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین را نگاشت. شاید بتوان این تفسیر را بعد از تفسیر ابوالفتوح، بهترین و جامعترین تفسیر فارسی تألیف شده تا آن زمان دانست. ملا فتحالله کاشانی در تفسیر خود، مباحث مختلف کلامی، فقهی، ادبی و … را مطرح کرده است؛ اما مؤلف بیشتر بر استفاده از روایات اهل بیت (علیهم السلام) در تفسیر خود اهتمام داشته؛ تا جایی که، برخی این تفسیر را از تفاسیر مأثور به شمار آوردهاند. انگیزه مؤلف در نگارش این تفسیر، علاوه بر نوشتن تفسیری جامع برای فارسی زبانان، واکنش نسبت به روش کاشفی سبزواری صاحب تفسیر مواهب علیه بود که در تفسیرش به روایات اهل بیت توجهی نکرده و وابستگی خود به شیعه و اهل بیت (علیهم السلام) را بروز نداده بود و ملا فتحالله در واکنش به روش وی، به مناسبتهای مختلف، مباحث کلامی در زمینه حقانیت شیعه و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) را مطرح نمود. ابتدا نگاهی گذرا به زندگانی ملا فتحالله کاشانی خواهیم داشت و سپس به شناسایی روشی که وی در این تفسیر داشته است میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
ملا فتحالله کاشانی در تفسیر خود، مباحث مختلف کلامی، فقهی، ادبی و … را مطرح کرده است؛ اما مؤلف بیشتر بر استفاده از روایات اهل بیت (علیهم السلام) در تفسیر خود اهتمام داشته؛ تا جایی که، برخی این تفسیر را از تفاسیر مأثور به شمار آوردهاند.
انگیزه مؤلف در نگارش این تفسیر، علاوه بر نوشتن تفسیری جامع برای فارسی زبانان، واکنش نسبت به روش کاشفی سبزواری صاحب تفسیر مواهب علیه بود که در تفسیرش به روایات اهل بیت توجهی نکرده و وابستگی خود _________________________________________ * دانشجوی دوره کارشناسی ارشد دانشکده علوم حدیث، گرایش تفسیر اثری به شیعه و اهل بیت (علیهم السلام) را بروز نداده بود و ملا فتحالله در واکنش به روش وی، به مناسبتهای مختلف، مباحث کلامی در زمینه حقانیت شیعه و فضایل اهل بیت (علیهم السلام) را مطرح نمود.
[5] آقای معرفت میگوید: «منهج الصادقین، تنها شرح و تفسیر قرآن نیست؛ بلکه تفسیری جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و متنوع، به زبان فارسی است … متن را با نثری شیوا و روان نوشته است و هر جا که مناسب دیده از اخبار و روایات اهل بیت عصمت (علیهم السلام) کمک گرفته است».
»[11] در ذیل تفسیر سوره حمد مینگارد: «بدان که این سوره نزد عبدالله بن عباس و قتاده مکی و نزد مجاهد مدنی است و اولی اصح است؛ از آنجا که امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: نُزلت فاتحه الکتاب بمکه من کنز تحت العرش و ابنعباس روایت کرده که چون حضرت رسول (صلی الله علیه و آله)، در مکه، به ادای رسالت برخاست سخن اول او این بود که: بسم الله الرحمن الرحیم.