چکیده:
سطح آب دریای خزر، علاوه بر تغییرات چند ساله و فصلی، دارای تغییرات ناگهانی و با تداومهای ساعتی و روزانه نیز هست که بر اثر الگوهای گردشی جو ایجاد میشوند و برخی مواقع بعضی از این نوسانها آنقدر شدید است که خسارات سنگینی را به فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی نواحی ساحلی وارد میسازد. هدف از این پژوهش، شناخت همدیدی عوامل موجد ترازهای توفانی سواحل جنوبی دریای خزر است تا از اطلاعات حاصل از شناخت آنها بتوان در برنامه ریزیهای محیطی به منظور کاهش خسارات استفاده نمود. این پژوهش در سال 1386 در سواحل جنوبی دریای خزر با استفاده از دادههای همدیدی و آمارهای ساعتی برگرفته از CDC و ایستگاههای تراز سنجی در منطقه به روش کتابخانهای و به شیوه همدیدی و توصیفی در محدوده 20 درجه غربی تا 80 درجه شرقی و 20 درجه تا 70 درجه شمالی انجام گرفت.یافتههای این پژوهش نشان میدهد که ترازهای توفانی بیش از 50 سانتیمتر در سواحل جنوبی دریای خزر بر اثر ورود سامانههایی که از ده منطقه جغرافیایی به این شرح، دریای سرخ، مدیترانه شرقی، مدیترانه غربی، سیبری، شمال افریقا، شمال اطلس شمالی، میانه اطلس شمالی، جنوب اطلس شمالی، دریای سیاه و نواحی قطبی منشا میگیرند و به اشکالی با تیپ آرایشی زین، چرخند، واچرخند، زبانههای چرخندی و واچرخندی بر روی نقشههای همدیدی ظاهر میگردند، ایجاد میشود.بررسی زمان وقوع و فراوانی سامانههای مختلفی که ترازهای توفانی را به وجود آوردهاند و همچنین منشأ و مسیر حرکت آنها گویای آن است که نقش دریا به عنوان منبع انرژی یا تقویت کننده انرژی سامانهها بسیار مؤثر بوده، به احتمال زیاد طول مسیر عبور این سامانهها از روی دریا با بلندی ارتفاع ترازهای توفانی در ارتباط خواهد بود.
خلاصه ماشینی:
"- Storm Surge 2 - Storm Tide - Setup Water Level - Wave Run-up تصویر(1) اثر مد توفان بر سطح دریا و مد نجومی ارتفاع ترازهای توفانی در سواحل دریای خزر گاه به چندین متر نیز میرسد؛ مثلا در سواحل کشور قزاقستان ارتفاع این تراز تا حدود 5/4 متر نیز مشاهده شده است(منصوری، 1374: 28).
به منظور تیپ بندی سامانههای همدیدی موجود بر روی نقشههای تولیدی در روزهای رخداد ترازهای توفانی، اطلاعات ژئوپتانسیل متر 1000 و 500 هکتوپاسکالی و بادهای مداری و نصف النهاری همزمان با آغاز تراز توفانی منتخب در سطح دریا تا نقطه اوج این ترازها با استفاده از نرم افزارS-PLUS2000 به روش آرایش مکان در زمان تحلیل خوشهای گردید و به این طریق شش شاخص برای آنها معرفی شد (تصویر شماره5 ).
بنابراین، ما با توجه به آرایش چگونگی اشکال ایجاد شده در نقشههای تراز 1000 هکتوپاسکالی و به منظور سهولت در تحلیل، آنها را به چهار تیپ به شرح زیر نام گذاری کرده ایم که عبارتند از : الف – تیپهای زین مانند ب – تیپ چرخندی ج – تیپ واچرخندی د – تیپهای زبانهای الف – تیپ زین مانند این تیپ به دو نوع کامل و ناقص تقسیم میگردد : نوع اول زین کامل: در این تیپ همان گونه که در تصویر شماره (6) خوشه ششم از الگوی پربندی 1000 هکتوپاسکالی دیده میشود، یک زین کامل در محدوده نقشه به وجود میآید که بخشهای واچرخندی آن از تقریبا جنوب غرب به شمال شرق و بخشهای چرخندی آن از شمال غرب به جنوب شرق قرار گرفته و بخش فروافتاده آن از شمال به جنوب بر روی دریای خزر قرار میگیرد."