چکیده:
بحث تنقیح قوانین و مقررات، از مباحثی است که درحال حاضر محافل علمی را بیش از پیش به خود مشغول کرده؛ و یکی از مباحث مهم تنقیح قوانین و مقررات، بررسی و تشخیص«نسخ ضمنی» مصوبات است. در این مقاله به گوشه هایی از مبحث نسخ (آن هم نه نسخ و تغییرات ضمنی، بلکه نسخ و تغییرات صریح)، اکتفا می شود. شاید تصور شود که نسخ، اصلاح و الحاق صریح معلوم است و نیازی به بیان آن نیست، اتفاقا در این تحقیق، دایره بحث، بیشتر پیرامون همین موضوع دور خواهد زد و از بحث درباره نسخ ضمنی که بعضا ممکن است پیرامون آن اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد، پرهیز شده است. نگرانی همیشگی حقوقدانان، نسخ یا تغییرات ضمنی قوانین و مقررات است؛ ولی به نظر می رسد با مشاهده کتبی از این قبیل باید نگران نسخ یا تغییرات صریح نیز بود.در کتاب مورد بررسی با عنوان قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی (کاتوزیان، 1377) ایرادات عدیده ای ازجهت شکلی (و بعضا ماهوی) وجود دارد. آنچه در این مقاله به آن اشاره می شود، مصوباتی است که قبل از چاپ اول یا چاپ های مجدد کتاب مذکور، به طور صریح نسخ یا اصلاح و در مواردی با الحاق و تفسیر مواجه شده اند. یکی از نمونه های بارز این مصوبات، آیین نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 15/ 4/ 1367 است. این آیین نامه اجرایی که بیش از 26 صفحه از چاپ اول و بیش از24 صفحه از چاپ هجدهم کتاب مورد بحث را به خود اختصاص داده، به موجب ماده40 آیین نامه اجرایی قانون زمین شهری مصوب 24/ 3/ 1371 به طورصریح نسخ شده است.شایان ذکراست که آیین نامه اجرایی مذکور که شش سال قبل از چاپ جلد اول کتاب (تابستان 1377) به طور صریح منسوخ بوده است، تا چاپ هجدهم (تابستان 1387) آن کتاب نیز همچنان به چشم می خورد.
خلاصه ماشینی:
"چهار)آییننامۀ اجرایی قانون زمینشهری مصوب 1367/4/15(مجموعه قوانین سال 1367، روزنامۀ رسمی کشور:411)مندرج در صفحههای 111 تا 137 الف)آییننامۀ اجرایی که بیش از 26 صفحه از مجموعۀ مورد بحث را به خود اختصاص داده،به موجب مادۀ 40 آییننامۀ اجرایی قانون زمینشهری مصوب 1371/3/24 بهطور صریح نسخ شده است.
(مجموعه قوانین سال 1371:201) تذکر: اولا آییننامۀ اجرایی مذکور،شش سال قبل از چاپ جلد اول کتاب بهطور صریح منسوخ بوده است؛ ثانیا تاریخ تصویب این آییننامۀ اجرایی،در صفحه 111 درج نشده است؛ ثالثا تاریخ ابلاغ آن نیز در مجموعۀ مذکو،1367/4/15 عنوان شده،در حالی که این تاریخ،مربوط به تاریخ تصویب است(تاریخ ابلاغ آییننامۀ اجرایی مورد بحث، 1367/4/29 است)؛ رابعا در مورد اعتبار آییننامۀ اجرایی قانون زمینشهری مصوب 1371/3/24،به مادۀ 39 آن که دربارۀ انقضای پنج سال مهلت مندرج در مادۀ قانون زمینشهری است،توجه شود.
پنج)قانون توزیع عادلانۀ آب مصوب 1361/12/16 مندرج در صفحۀ 141 این مصوبه،الحاقیهای به شرح زیر داشته است: الف)قاننن الحاق دو تبصره به مادۀ 43 قانون توزیع عادلانۀ آب مصوب 1364/8/14 (مجموعه قوانین سال 1364:458) این الحاقیه نیز در مجموعۀ مذکور اعمال نشده است.
هشت)قانون روابط موجر و مستأجر مصوب 1356/5/2 مندرج در صفحۀ 371 این مصوبه،اصلاحیهای به این شرح داشته است: الف)لایحه قانونی اصلاح مادۀ 4 قانون روابط موجر و مستأجر مصوب 1358/9/3 (مجموعه قوانین سال 1358:245) این مصوبه نیز در کتاب مورد بحث وجود ندارد.
ثانیا بند 5 مذکور به موجب قانون الحاق یک بند(بند 5)به مادۀ 3 لایحۀ قانونی دادگاه مدنی خاص مصوب 1358/7/1 شورای انقلاب،مصوب 1360/7/21 کمیسیون امور قضایی مجلس شورای اسلامی،به مادۀ مذکور الحاق شده و برای مدت 5 سال از تاریخ تصویب به صورت آزمایشی قابل اجرا بوده و پس از سپری شدن مدت مذکور،اعتباری نداشته است."