چکیده:
دولت طولونیان (٢٥٤-٢٩٢ق ) از جمله دولت های کوچکی بود که در دوران ضعف و تجزیه خلافت عباسی در سرزمین باستانی مصر پاگرفت . از آنجا که هر دولتی برای ادارٔه قلمرو خویش نیازمند نظام دیوانی کارآمدی است ، امرای طولونی ، به ویژه احمد و خمارویه ، نیز علاوه بر حفظ دیوان ها و سازمان های موجود که به تدریج از آغاز ورود اسلام در مصر شکل گرفته بود، اقدام به تاسیس دیوان ها و سازمان های جدیدی کردند. در این نوشتار سعی شده است تا تشکیلات و سازمان های اداری این دولت مطالعه و بررسی شود.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که هر دولتی برای ادارٔە قلمرو خویش نیازمند نظام دیوانی کارآمدی است ، امرای طولونی ، به ویژه احمد و خمارویه ، نیز علاوه بر حفظ دیوان ها و سازمان های موجود که به تدریج از آغاز ورود اسلام در مصر شکل گرفته بود، اقدام به تأسیس دیوان ها و سازمان های جدیدی کردند.
هنگامی که فرمان لعن و خلع موفق از سوی ابن طولون صادر شد وی امر کرد تا دیگر بر منابر برای موفق دعا نشود و نام وی نیز از طراز محو شود (نک : بلوی ، ٢٩٩-٣٠٠).
وزارت در منابع هیچگونه اشاره ای به اینکه احمد بن طولون برای خویش وزیری برگزیده باشد، نشده است ، اما در ذکر وقایع دورٔە خمارویه و فرزندش هارون از خاندانی ایرانی سخن به میان می آید که به مقام وزارت این دو رسیده اند.
٣. مسعودی ، ٢٨٤؛ بلوی ، ١٤٢ به بعد؛ ابن سعید، ١٠٦ به بعد، نام وی را به صورت حسین بن مهاجر ضبط کرده است ؛ برای شرح حال وی نک : مقریزی ، همان ، ٤٦٠/٣-٤٦٣.
کندی (٢١٢) اشاره دارد که گاهی اوقات بوزان ترکی صاحب شرطۀ ابن طولون در مسجد جامع با مردم نماز می خواند که خود این امر نشان دهندٔە جایگاه بالای صاحب شرطه است ، زیرا نمازگزاردن با مردم جزء وظایف اصلی امیر بود.
٦. کندی (ملحق ابن حجر عسقلانی )، ٥١٢؛ مقریزی ، ٢٠٧/٢؛ زیدان ، ١٩٢؛ زکی محمد حسن این اقدام احمد را نتیجۀ سوء تفاهم میان امیر و قاضی بکار می داند (نک : ابوزید، ٦٧ به نقل از: ٢٢٣ ,Les Tulunides).