چکیده:
از ویژگیهای تاریخ نگاری در دورٔه فاطمیان ، ظهور سبک جدیدی بود که در کنـار تاریخ سیاسی ، جنبه های مختلف تاریخ اجتماعی ، از جملـه مـسائلی چـون نحـؤه عملکرد دولت در ادارٔه امور مالی ، قـضایی ، اداری و نظـامی و نظـام تـشکیلاتی را مورد توجه قرار می داد. در این نوشتار شماری از قدیم ترین نگاشـته هـایی کـه در باب تاریخ تشکیلات اداری و مالی در دورٔه فاطمیان یا اوایل دورٔه ایـوبی ، نوشـته شده و خود از مصادر تاریخنگاری متاخرتر قلمداد مـی شـوند، معرفـی و در بـاب اهمیت و اعتبار این منابع ، توضیحاتی به اختصار ارائه شده است .
خلاصه ماشینی:
ناجی معروف عراقی در کتاب علماء النظامیات و مدارس مشرق الاسـلامی بـا افزودن جزیره ابن عمر به فهرست سبکی به این مـدارس عنـوان النظامیـات العـشر داده است ٣.
به علاوه ، ایـن دیـار شافعی نشین بوده ٥ و با توجه به اختصاص داشتن این مدارس بـه شـافعیان ، زمینـه مناسبی برای تأسیس مدرسه نظامیه فراهم بوده است .
بـااین حـال با توجه به مقررات خاص نظامیه ها که نمونه آن در کتاب المنتظم ابن جوزی ٦ ذکـر گردیده است ، مـی تـوان حـدس زد کـه سـازمان نظامیـه طـوس بـه طـور طبیعـی شباهتهایی با نظامیه نیشابور و بغداد داشته است ، مثلا تمامی کارکنان آموزشی ایـن مدرسه از استادان و دانشجویان گرفته تا واعـظ و مـسئول کتابخانـه و قـرآن خـوان همگی می بایست شافعی و احتمالا از امکانات رفـاهی بـرای اسـتادان و دانـشجویان برخوردار باشند و همچون دیگر نظامیه ها برای طلاب مقـرری ماهیانـه برقـرار بـوده است .
ث- خانه های دانشمندان در منابع ، گزارشهایی از تدریس دانشمندان در منزل شخصی خودشان به چشم مـی خورد، برای نمونه ابن حمزه طوسی از اعلام قرن ششم هجری در کتاب الثاقـب فـی المناقب از تدریس حدیث توسط استادش ابوجعفرمحمدبن حسین شوهانی در منزل 3 شخصی او واقع در مشهدالرضا (ع ) خبر داده است .
با توجه به آنچه گذشت می تـوان بـه ایـن نتیجـه رسـید کـه مهمتـرین مراکـز آموزشی در طوس مساجد جامع ، حرم مطهر رضـوی ، مـدارس دولتـی و خـصوصی ، خانقاهها و خانه های دانشمندان بوده است .