چکیده:
انجمن آرای ناصری از جمله فرهنگهایی است که در قرن 13 هجری قمری تدوین شده است. لغتنامه نویسی و فرهنگ نویسی از قرنها پیش در ایران با تدوین کتابهایی چون لغتنامه ابوحفص سغدی و لغت فرس اسدی توسی شروع شده و تاکنون ادامه یافته است.شیوه و شگرد فرهنگ نویسی در طی سالهای اخیر، تحت تاثیر روش کار فرهنگهای غربی، حرکتی روبه تکامل داشته است0 در این مقاله ضمن بیان برخی از معیارهای فرهنگ نویسی به نقد و بررسی اصول فرهنگ نویسی در این فرهنگ پرداخته می شود.از این رو ضمن توصیف ساختار این فرهنگ در بخشهای مقدمه، مدخل،تلفظ،ریشه،دستور،معانی،شاهد مثال و منبع وبیان محاسن آن در بخشی جدا تحت عنوان« معایب ساختار فرهنگ انجمن آرای ناصری »، معایب این فرهنگ بررسی می شود. در بررسی وتوصیف معایب و محاسن این فرهنگ به کل فرهنگ ، نظر شده است ؛اما برای بررسی و تحلیل آماری در مجموع، سیصد مدخل از بابهای ب،س و ش انتخاب شده است.بررسیها نشان می دهد مؤلف تنها به بیست و چهار حرف از سی و دو حرف فارسی پرداخته است و اشکالاتی نظیر عدم ذکر تمام معانی مدخل ،ریشه شناسی نادرست ،ذکر واژه های دساتیری ونظایر آن در این فرهنگ مشاهده می شودکه این مسئله ضرورت اصلاح این فرهنگ را گوشزد می کند.
خلاصه ماشینی:
"بررسی مدخلهای این فرهنگ نشان میدهد مؤلف تنها در 20 درصد واژهها به مباحث ریشهشناختی پرداخته که از این میان بیشترین توجه را به معادل عربی واژههای فارسی داشته است؛آن چنانکه مؤلف،معادل عربی 9 درصد مدخلها را ذکر کرده است.
اشاره به ریشه واژههای عربی،لغات زند و پازند،سریانی نیز در جایگاه بعدی و در یک سطح قرار دارد و هریک از آنها سهمی کمتر از 1 درصد از این فرهنگ را اشغال کرده است؛مثال -«ایومن[به فتح اول و ضم ثانی و سکون سیم و میم مسکوربه نون زده]به لغت زند و پازند به معنی چشم است و این قول صاحب برهان است».
مؤلف علاوه بر اینکه در مقدمه به نقد فرهنگهای رشیدی،برهان قاطع و جهانگیری پرداخته است،گاه در ذیل مدخلها نیز آنها را نقد میکند؛مثال: -«بشاورد[به ضم اول و فتح واو]صاحب برهان به معنی پشته پشته آورده و این همان لغت بستاوند است که در با،باسین،مرقوم شد و یکی از[این]دو مصحف شده است».
امیر معزی به معنی معشوق گفته: گوهر گویا کزو شود دیده پر گوهر مرا#گرد مشکین چنبر او پشت چون چنبر مرا» این واژه در فرهنگ فارسی معین در معانی ذیل آمده است: 1-آن که سخن گوید 2-سازنده و سراینده 3-پرحرف،زیادهگو 4-ادات شک و تردید -«بزرگ...
عدم تناسب معنا با شاهد:از آنجا که مؤلف گاه به تمام معانی هر واژه اشاره نمیکند، این مسئله سبب شده است در برخی اوقات معنای بیت شاهد با مدئخل متناسب نباشد: -«دوختن به معنی دوشیدن،چنانکه گذشت و به معنی اندوختن یعنی جمع کردن نیز آمده."