چکیده:
کتاب و کتابت را در قرآن مجید از دو وجههء نظری و علمی میتوان مورد تحقیق قرار داد:از وجههء نظری،ماهیت هر کتاب یا رحمانی و حقانی است و یا شیطانی و باطل است؛که در هر یک از این دو صورت،دارای مراتب و درجات مختلف خواهد بود.تعالی یا تنزل درجات،به قرب و بعد نوشتههای بشری نسبت به حقیقت مطلق جلوهگر در قرآن مجید باز میگردد. از وجههء عملی که ناظر به مصالح اخلاقی،فرهنگی و سیاسی جامعه است،کلیهء آثار مکتوب به دو دستهء نافع و مضر تقسیم میشوند. اما نفع و ضرر نیز نظیر سایر امور مطروحه در قرآن مبین دارای مراتب و درجات است.ملاک تشخیص نفع و ضرر و تعیین درجه آن در هر نوشته، به سه مبنای اصلی رجوع دارد: 1-ماهیت کتاب2-قابلیت و اهلیت مطالعه کننده3-مقتضیات خاص دوره تاریخی. با التفات به این سه اصل که بایستی تواما لحاظ شوند،بسا کتب رحمانی که برای گروهی از مطالعه کنندگان واجد موقعیتهای سنی، جنسی،روانی اجتماعی و فرهنگی خاص،«مضر»و بسا کتب شیطانی که برای اهل تحقیق و صاحبان بیش مفید فایدهء«عبرت»خواهد بود. انگیزهء تشکیل کتابخانههای عظیم اسلامی گذشته و نیز«نهضت ترجمه»ی دویست و پنجاه ساله مسلمانان قرون دوم تا چهارم هجری ناشی از همین دریافت مشترک اعتقادی از کتاب و کتابت بوده است.
خلاصه ماشینی:
"20 در همین ارتباط لفظ کلمه نیز در معنای رمزی تکوینی به کار رفته و مکمل سایر استعارات مشتق از ریشهء کتاب است: -بگو اگر دریا برای-نوشتن-کلمات[-مخلوقات]پروردگار من مرکب شود، پیش از آنکه کلمات پروردگارم به پایان رسد،دریا خشک خواهد شد؛هر چند که دریایی دیگر را بر آن بیفزایند.
57 اما همانطور که در ساحت اسلام،اهل ایمان در مراتب مختلفی،از مرتبهء عالی متقین تا مرتبهء اعلای محسنین قرار گرفتهاند و در ساحت کفر هم کفار در درجات متفاوت از اهل کتاب تا مشرکین و در ادنی درجه منافقین تدرج یافتهاند،در سایر شئون-از جمله کتاب و کتابت-نیز نظیر چنین تمایز و تدرجی لحاظ شده است:در ساحت حق،حرمت و تقدس کتب الهی یا رحمانی واجد مراتبی از قرآن مجید تا آثار مربوط به جلوهء محسوس عالم شهادت است و در ساحت باطل نیز بطلان کتب شیطانی مبتنی بر مدارجی است که دانی آن نقطهء مقابل کتب رحمانی است و ادنای آن فاقد نقطهء مقابل و حتی خارج از تعریف کتاب است و لذا لایق ردیه نیست.
اما جدا از این تقسیم بندی نظری که ناظر به ماهیت رحمانی یا شیطانی آثار مکتوب بشری است،از دیدگاه دیگری که اساسا معطوف به مصالح عملی است،اسلام مجموعهء آثار مکتوب را به دو قسم نافع و مضر یا هادی و مضل تقسیم میکند:هر نوشته که نتیجهء عملی آن ترغیب مردم به تقوا و ایمان و عمل صالح،یعنی بکار بستن رهنمودهای اصولی قرآن حکیم باشد،نافع است و هر اثر مکتوب که موجب برانگیختن و تشویق افرادی در موقعیتهای مختلف،به ارتکاب مفاسدی شود که مورد نهی آن کتاب مقدس قرار گرفته است،در زمرهء کتب مضر و غیر قابل انتشار خواهد بود."