خلاصه ماشینی:
"از تأثیر«موسیقی»به عنوان عامل تحولروحی این عارف سخن رفته و زوایای جدیدی از روح صیقلیافتۀاو در روزگار پس از دگرگونی نشان داده شده است.
بیت منظور،از این قرار است: صائب مد نظر خلق نمودیم به همت در ظاهر اگر مالک دینار نگشتیمآنچه در پی میآید،کوشش نگارندۀ این سطور در جهت معرفیاین چهرۀ نامدار تصوف اسلامی است تا از این رهگذر،هم یکیاز شقوق معنایی این ترکیب ایهامی برای فهم بیشتر همکارانگرامی و دانشآموزان عزیز باز نموده شود و هم این عزیزان بافرایند انقلاب درونی یکی از متصوفۀ مشهور اسلامی آشنا شوند.
«مولانا جلال الدین محمد بلخی»نیز به همین نکته اشاره دارد: {Sنالۀ سرنا و تهدید دهل#چیزکی ماند بدان ناقور کل#پس حکیمان گفتهاند این لحنها#از دوار چرخ بگرفتیم ما#بانگ گردشهای چرخ است این که خلق#میسرایندش به تنبور و به حلق#ما همه اجرای آدم بودهایم#از بهشت این لحنها بشنودهایمS}(مولوی،دفتر چهارم،1373:569 و 570) «کشف المحجوب هجویری»باب مخصوصی به نام باب«احکام السماع»دارد که در آن از مواردی ذکر میشود کهشخص با شنیدن نوای دلانگیز موسیقی،بیهوش میشود.
مالک در باطن خود به این یقینرسیده بود که بین قبول خلق و رد حق،رابطهای معکوس وجوددارد و بر همین اساس،چند روز پس از رد منصب تولیت جامعدمشق،به پیشنهاد دختر«ثابت بنانی»،که سخت با جمال بود وصاحب مثراث هنگفت پدر شده بود،پاسخ منفی داد تا دنیا را سهطلاقه کرده باشد و چنان که خود او گفت:«زن از جملۀ دنیاست.
روزیجهودی سبب این اندازه حلم را از مالک میپرسد و پاسخمیشنود که دین من به کظم غیظ فرمان داده است و منفرمان خدای خود میبرم که:{/«و الکاظمین الغیظ و العافین عنالناس:/}فروخورندگان خشم و درگذرندگان از مردم»(آل عمران/135)."