چکیده:
امروزه بانک ها در کوتاه مدت با انواعی از ریسک ها به ویژه ریسک نقدینگی روبه رو هستند که اگر صحیح مدیریت نشود کارایی و اعتبار بانک را مخدوش می کند. بازارهای بین بانکی نقش تعیین کننده ای در مدیریت ریسک نقدینگی تک تک بانک ها و سلامت نظام بانکی ایفا می کنند. از آنجا که تشکیل بازار بین بانکی بر وجود ابزارهای مالی بین بانکی متوقف است و اغلب این ابزارها، بر قرض با بهره مبتنی هستند، تشکیل چنین بازاری در نظام بانکداری اسلامی محل تردید است. این در حالی است که توسعه نظام بانکی و تاسیس بانک های خصوصی، مساله مدیریت نقدینگی و طراحی بازار بین بانکی را برای نظام بانکی ایران ضروری کرده است. مقاله پیش رو می کوشد با بررسی فقهی ابزارهای بین بانکی بانکداری سنتی و تجربه برخی بانک های پیشرو اسلامی از جمله ایران و پیشنهاد ابزارهای نوینی برای استفاده در معامله های بین بانکی، بازار بین بانکی به نسبت جامعی را برای نظام بانکی اسلامی معرفی کند. یافته های تحقیق نشان می دهد که بازار بین بانکی می تواند افزون بر تقویت ابزار سپرده گذاری متقابل از ابزارهای کاراتری مانند: خرید و فروش دین، خرید و فروش اسناد خزانه اسلامی، تشکیل صندوق با گواهی سپرده بانکی، اوراق مشارکت و دیگر اوراق بهادار اسلامی (صکوک) برای سازمان دهی بازار استفاده کند.
Today all banks have long term development and growth targets، in order to achieve which، they chalk out plans. However، in the short run they face various risks، in particular liquidity risk، which if not managed properly، damage the performance and credibility of the bank. Interbank markets have a determining role in management of liquidity risk of individual banks and
safety of banking system.
Creation of an interbank market depends upon the existence of financial instruments and most of the interbank market instruments are made up of interestbased loans. Therefore، there are doubts with regards to development of an efficient interbank market in Islamic Banking system. While on the other hand، development of the banking system، establishment of private banks and privatization of some of the governmental banks، has necessitated the problem of management of liquidity and designing an interbank market for Iran’s banking system. Along with a jurisprudential analysis of interbank instruments in traditional banking and experience of some of the leading Islamic banks and banks of the Interest-free banking in Iran، and suggesting new instruments to be used in interbank transactions، this article strives to introduce a rather comprehensive market for Islamic banking system. The results achieved show that Islamic Interbank market، in addition to strengthening mutual investment instruments، which are currently in limited use، can use other more efficient instruments to organize the market، instruments such as: discounting of interbank loans
خلاصه ماشینی:
یافتههای تحقیق نشان میدهد که بازاربین بانکی میتواند افزون برتقویت ابزار سپردهگذاری متقابل از ابزارهای کاراتری مانند:خرید و فروشدین،خرید و فروش اسناد خزانه اسلامی،تشکیل صندوق با گواهی سپرده بانکی،اوراق مشارکت ودیگر اوراق بهادار اسلامی(صکوک)برای سازماندهی بازار استفاده کند.
تشکیل صندوق با گواهیهای سپرده بانکی(عام،خاص و ویژه) بانکهای اسلامی میتوانند گواهیهای سپرده عام،خاص و ویژه قابل خرید و فروش دربازارهای ثانوی طراحی کنند،این اوراق که به صورت بینام یا با نام منتشر میشوند،بر اساس قرارداد پایهای وکالت طراحی میشوند که به سبب آن سپردهگذاران منابع خود رادر اختیار بانک میگذارند تا از طرف آنان در سرمایهگذاری خاص یا مجموعهای ازسرمایهگذاریها به کار گیرند و در پایان سال مالی بعد از کسر حق الوکاله مابقی سود را بینسپردهگذاران تقسیم کنند.
براین اساس بانکداری اسلامی به عنوان یکیاز بخشهای مهم اقتصادی و نهاد اصلی تأمین مالی در بسیاری از کشورهای مسلمانان درفعالیتهای خود امکان استفاده از ابزارهای مبتنی برقرض و بهره را ندارد؛از جمله مهمترین اینابزارها،ابزارهای متعارف در بازار بین بانکی در بانکداری سنتی است.
در ادامه بعد از مرور ابزارهای رایج بازاربین بانکی در کشورهای اسلامی به تبیین بازار بین بانکی ایرانی و مقررات و آییننامههای مرتبط باقواعد اسلامی،بر اساس روش توصیفی و با معیار قرار دادن مبنای فقهی مشهور فقیهان امامیه وموافقت شورای نگهبان،نشان داده شد که ظرفیتهای لازم برای تأسیس بازار بین بانکی دربانکداری بدون ربا وجود دارد و این بازار میتواند با استفاده از ابزارهایی مانند:سپردهسرمایهگذاری متقابل(وکالت)،خرید و فروش دین(مطالبههای بانکها از مشتریان)،خرید و فروشدین اسناد خزانه اسلامی،تشکیل صندوق با گواهیهای سپرده بانکی(عام،خاص و ویژه)،تشکیل صندوق با اوراق مشارکت،مشارکت سیال در پروژههای خاص(از راه خرید و فروشسهم الشرکه)،تشکیل صندوق صکوک در جهت مدیریت نقدینگی نظام بانکی فعالیت کند.