چکیده:
اندرزنامهنویسی، یکی از نمودهای خرد سیاسی و از عوامل تداوم میراث سیاسی ایرانی بود. محور اساسی اندرزنامهها، اندیشة شاهی و کارکردهای این نهاد در ادارة جامعة ایرانی بود. کارگزاری اهورامزدا در زمین، حفاظت از مرزها، دینیاری، عمران و آبادسازی و دادگری، از کارکردهای نهاد شاهی به شمار میآمد. با ترجمة متون ایرانی به عربی، مضامین اندرزنامهها به دورة اسلامی انتقال یافت و البته بستر تازه، تغییراتی در جهت و چگونگی پارهای از کارکردهای نهاد شاهی پدیدآورد. اهمیت نامة طاهر، از این روست که وی نخستین سلالة حکام ایرانی پس از اسلام را پیافکند و اندیشههای وی در اخلافش تأثیرگذار بود. نامة طاهر، نخستین جلوة رویکرد حکام ایرانی پس از اسلام، به ادبیات اندرزنامهنویسی ایران باستان است. با بررسی نامة طاهر، عیان میگردد که طاهر با آموزههای باستانی و نهاد شاهی و اندرزنامههای باستانی مانند عهد اردشیر آشنائی داشتهاست. یکی از سؤالات دربارة نامة طاهر، این است که آشنائی او با الگوی ملکداری ایرانی، چه تأثیری در رویکرد و سیرة عملی وی در عهده گرفتن کارکردهای نهاد شاهی و سیاست وی در قبال خلافت عباسی داشتهاست؟ مقالة حاضر با رویکردی تحلیلی، به تکوین کارکردهای نهاد شاهی در ایران باستان و تغییر آنها در دورة اسلامی و بازیابی کارکردهای نهاد شاهی در نامة طاهر میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"ابن طقطقی، برخی حقوق رعیت را بر پادشاه برشمرده که یادآور کارکردهای نهاد شاهی است: حمایت از کشور و نگهداری از مرزها و سرحدات، حفظ اطراف و جوانب، امن کردن راهها و از میان بردن تبهکاران، جلوگیری از ستمکاری توانگران بر ناتوانان، گرفتن حق زیردستان از زورمندان و برپا داشتن حدود در میان مردم و حق را به صاحب حق رساندن و به داد ستمدیدگان رسیدن و به فریاد مظلومان پاسخ دادن و میان خویش و بیگانه به عدل داوری کردن (ابن طقطقی، 1367، صص 42-43).
نامة طاهر و کارکردهای نهاد شاهی یکی از مضامین مهم اندرزنامة طاهر، این بود که شهریاری را از آن خدا میدانست.
» آموزة عدالت و دادگری - که یکی از کارکردهای اساسی شاهان در ایران باستان بود - چندین بار مورد تأکید قرار گرفته که اهمیت آن را در اندیشة طاهر نشان میدهد.
نامة طاهر با یادکرد ترس از خدا شروع شده و پس از آن، توصیههائی اسلامی آمده که نشان دهندة سیطرة اسلام بر گفتمان سیاسی آن عصر است: «میباید نخستین چیزی که خویشتن را بدان وامیداری و کارهای خویشتن را بدان منسوب میداری، مواظبت نمازهای پنجگانه باشد که با مردم ناحیة خویش به جماعت کنی و در اوقات نماز، مطابق سنتهای آن از اکمال وضو و آغاز از یاد خداوند و قرائت آرام و انجام رکوع و سجود و تشهد عمل کنی و در کار آن، برای پروردگار نیت درست داشته باشی."