چکیده:
هدف: هدف ازاین پژوهش بررسی نقش امتیازبهره برداری از خاک سرخ هرموز در روابط دوکشور ایران وانگلستان در دوره مظفری (قاجاریه) می باشد.روش/رویکرد: پژوهش حاضر به روش تحقیق تاریخی وبا استفاده از اطلاعات لازم در منابع کتابخانه ای و براساس اسناد آرشیوی چاپ نشده گرد آوری و بر اساس نظم وتوالی منطقی تاریخی پردازش گردیده است.یافته ها: یافته نشان می دهد ساختار اداری بیمار ایران عصر قاجار، از جمله فراوانی ارتشاء، ناتوانی دولت مرکزی درحمایت از اتباع غیر مسلمان واشتباه اجاره بخش از کشور سبب وقوع حوادثی چون اجاره امتیاز استخراج معادن خاک هر موز، در دوره مظفزی به موضوع کشمکش میان معین التجار بوشهری وارشام وتکران حکم، از ارامنه جنوب، تبدیل شد که نتیجه آن پیروزی معین التجار وناکامی ارامنه تحت الحمایه انگلستان در دستیابی به اجاره این امتیاز بود
خلاصه ماشینی:
"دور اول درگیریهای معینالتجار – ملکمها برای بررسی مسئله هرموز در روابط ایران و انگلستان در دورۀ مظفری، ابتدا، باید به این موضوع توجه داشت که درباره تکران ملکم ارمنی و معینالتجار بوشهری بر سر اجاره هرموز، جدای از اسناد آرشیوی موجود در وزارت خارجه ایران، دو روایت مفصل موجود است.
انتقادی که پاسخی از طرف دولتمردان ایرانی نیافت و وزیر مختار انگلستان را در پایان این سال بر آن داشت که هشدار دهد چنانچه تا پایان موعد مقرر ( 22 ذیحجه 1316) مخارج ملکمها به آنها داده نشود، موضوع را به وزیر امور خارجه انگلستان، لرد سالیسبوری، اطلاع خواهد داد (استادوخ:( GH 1318 – K22 – P2 – 19 دولت ایران ضمن تحت فشار گذاردن اقبالالملک، برای باز پس دادن مبلغ نه هزار و هشتصد تومان تنخواه جزیره هرموز(استادوخ:GH1318-K22-P2-14 ؛GH1318 – K22- P2 – 4 )، از وزیر مختار انگلستان درخواست کرد که اصل فرمانی که ثابت میکند دولت ایران امتیاز بهرهبرداری از معادن خاک سرخ هرموز را به ملکمها داده است، به دولت ایران تحویل دهد تا در مقابل، مبلغ مورد ادعا به ملکمها مسترد گردد(استادوخ:GH1318 – K22 – P2 -17؛GH1318-K22-P2-11 ).
دولت ایران، طی نامهای به تاریخ 27 جمادی الاول 1319، از آنان خواست که به تابعیت ایرانی خود اعتراف کنند و چون آنان عین این درخواست را به کنسول انگلستان ارائه دادند در جواب آن، در 13 جمادی الثانی 1319 ،نامهای برای وزارت خارجه ایران ارسال گردید که در آن تکران ملکم بهعنوان فردی « تحت حمایت دولت بهیه قیصریه انگلیس » معرفی گردیده بود(استادوخ:1319-2-1-7-009 ( ."