چکیده:
هدف: این پژوهش به بررسی تولید نسخ خطی و فهرست نگاری آن در قلمرو فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی است. روش: پژوهش حاضر به روش پیمایشی و به صورت مطالعات کتابخانه ای انجام گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که در تولید نسخ خطی انگیزه های گوناگونی از جمله انگیزه مذهبی، فرهنگی و اقتصادی دخیل بوده است. در زمینه سازماندهی نیز اساتید برجسته فهرستنگار ایرانی با سه شیوه سنتی، میانه و مدرن به فهرستنویسی این آثار ارزنده تمدن اسلامی پرداخته اند. در روند فهرستنویسی هر دوره نسبت به دوره های بعد تفاوت های چشمگیری وجود دارد. در دو شیوه سنتی و میانه میزان تفاوت کار فهرستنگاران به گونه ای است که آثار سلیقه های فهرستنگاران در آن مشهود است. در شیوه مدرن فهرستنویسی نسخ خطی تا حدودی از قواعد فهرستنگاری کتب چاپی استفاده شده است هر چند این شیوه مورد استقبال بیشتر کتابخانه ها و فهرستنگاران خطی قرار نگرفته است و بنابراین می توان گفت در ایران طراحی و تدوین یک شیوه استاندارد فهرست نویسی نسخ خطی (ترجیحا با محوریت کتابخانه ملی و همکاری کتابخانه های بزرگ) امری ضروری است.
خلاصه ماشینی:
"در دو شیوه سنتی و میانه میزان تفاوت کار فهرستنگاران به گونهای است که آثار سلیقههای فهرستنگاری کتب چاپی استفاده شده است هرچند این شیوه مورد استقبال بیشتر کتابخانهها و فهرستنگاران خطی قرار نگرفته است و بنابراین میتوان گفت در ایران طراحی و تدوین یک شیوه استاندارد فهرستنویسی نسخ خطی (ترجیحا با محوریت کتابخانه ملی و همکاری کتابخانههای بزرگ)امری ضروری است.
یافتههای پژوهش برای رسیدن به جواب سوالات پژوهش بررسیهای لازم انجام شد و جواب سوالات پژوهش به ترتیب زیر بدست آمد: تولید نسخ خطی در فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی وجه تسمیه کتاب خطی به نام نسخه این بوده است که چون کاتب براساس رونویسی از کتاب،رونوشت دیگری فراهم کرده،رونویس جدید،کاتب یا خواننده را از نسخۀ مأخوذ بینیاز کرده است و چون نسخه یا رونویس جدید، نسخه یا رونویس مأخوذ و قبلی خود را نسخ و ازاله میکرده است،ازاینرو به آن نسخه گفتهاند که مأخوذ از واژه مبنای نسخ(ن س خ)به معنای زدودن و زایل کردن است که از آیه 106 سوره بقره گرفته شده است که البته چنانکه راغب اصفهانی هم متذکر شده است از بین بردن و ازالهکردن صورت اولی،در این معنای نسخ در واژه نسخه اقتضا نمیکند بلکه نمونه و مثل آن را در شکل و ماده دیگر اثبات و اضافه میکند(مایل هروی،1380).
کتابخانه ملی برای اولین بار از قالب مارک جهت ذخیره اطلاعات استفاده کرد و بر این مبنا کاربرگهای براساس مارک ایران طراحی گردید و در آن عناصر اطلاعاتی بیشتری براساس قواعد فهرستنویسی موجود در جهان در زمینه فهرستنویسی نسخ خطی در نظر گرفته شده است."