چکیده:
سخن اساسی در این پویش این است که دین چگونه میتواند در فرایند نظم سازی سهیم بوده باشد؟پاسخ تحلیلی بدین پرسش،از اینجا آغاز میشود که پیدایی هر نظمی در گرو دو چیز است؛هنجارها و روش و سازوکار اجتماعیسازی هنجارها.سهم دین(اسلام)از همین دو زاویه یا محور نگریسته و ارزیابی میگردد.یعنی نقش اسلام هم در هنجارسازی و هنجار شناسی و هم در ارائهی راهکار و روش اجتماعیسازی آنها دیده میشود. منتهی این جستار بیشتر بازنمود زاویه و محور دوم است و به هنجارهایی که از این زاویه بیرون میآیند،مینگرد.از این روی،در سرتاسر این نوشتار سازوکار اجتماعیسازی هنجارها که از سوی اسلام عرضه گردیده و برایند آن که چه نوع نظمی است پیگیری شده است.جهت شناسایی سرشت آن نظم،تحلیل و کاوش از ویژگیهای ساختاری و کارکردی امر به معروف و نهی از منکر،همچون سازوکار اجتماعی هنجارها و نظارت اجتماعی انجام گرفته است.در ادامه،ویژگیهای ساختاری و به ویژه کارکردی آن،در ذیل پنج محور و برایند وجوب و مشارکت همگانی،دانایی محوری،احتمال تأثیر و آزمونپذیری،تنوع و انعطاف روشی حقمندی،حفظ و حمایت از توازن حریمها و حقوق بهطور روشن بازتاب پیدا میکند و بالاخره به این نتیجه رهنمون میشود که نظمی برآمده از این سیستم اجتماعیسازی هنجارها(امر به معروف و نهی از منکر)همانا نظم مردمسالار دینی میباشد. سپس با بازگو نمودن پارهای از مختصات همپوش مردمسالاری این برایند را مستدلتر میسازد،در نهایت چنین نظمی جایگزین برتر برای جامعهی علمی پس از سرمایهداری معرفی میگردد.
خلاصه ماشینی:
"در ادامه،ویژگیهای ساختاری و به ویژه کارکردی آن،در ذیل پنج محور و برایند وجوب و مشارکت همگانی،دانایی محوری،احتمال تأثیر و آزمونپذیری،تنوع و انعطاف روشی حقمندی،حفظ و حمایت از توازن حریمها و حقوق بهطور روشن بازتاب پیدا میکند و بالاخره به این نتیجه رهنمون میشود که نظمی برآمده از این سیستم اجتماعیسازی هنجارها(امر به معروف و نهی از منکر)همانا نظم مردمسالار دینی میباشد.
قال علی علیه السلام:من نصب نفسه للناس اماما فعلیه أن یبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره و لیکن تأدیبه بسیرته قبل تأدیبه بلسانه و معلم نفسه و مؤد بها أحق بالاجلال من معلم الناس و مؤدبهم(ابی الحدید، 1404،220) نکاتی که از سه فرمایش بالا به دست میآیند،بدینگونه هستند: 1)امر به معروف با روشهای گوناگون میتواند انجام بپذیرد؛ 2)پربازدهترین روش آن است که الگوهای عملی و عینی در ساحات مختلف ارائه گردد؛ 3)این الگوها واجد اوصاف خوب و شایسته،در مقیاس بالا،بوده باشند؛ 4)فرایند اجتماعیسازی هنجارها بهطور رسمی و از سوی نهادها و سازمانها، پیش از آن که با توبیخ و تهدید انجام بپذیرد،باید با خودسازی پیشین مسؤولین، نهادها و سازمانها و تبدیل شدن تمام عیار آنها به نمونهی کامل و کاربردی از معروف و هنجارهای سالم صورت بگیرد؛ 5)بهبود،توسعه و سلامت اقتصادی،فرهنگی،مالی،سیاسی،بهداشتی، حقوقی،علمی و مدیریتی جامعه و افراد فرایند اجتماعیسازی هنجارها را سرعت چند برابر میبخشد،و بهترین صورت و سیرت امر به معروف و نهی از منکر را ترسیم مینماید."