چکیده:
نوشتاری که برگردان آن در پی میآید، با گشایش مدخلی اجمالی بر سیر
تاریخنگاری و تاریخنگاران عرب آغاز میشود، آنگاه نویسنده میکوشد که اطلاعات
و معرفیهای توصیفی خود را از کتابهای تاریخ عمومی و علم به دست دهد. در
ادامه، به توصیف تألیفات عربی در مورد تاریخ دانشوران به ویژه اطبا و حکما پرداخته
شده و به دنبال آن، کتب فرهنگ عمومی و تراجم دانشمندان و دانشوران معرفی
گردیده و در پایان نیز به کتب فهارس عربی و مباحثی پیرامون فهرستنگاری و تراجم
خودنوشت عربی اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
". ابن ندیم میگوید که محمدبن موسی خوارزمی کتابی در تاریخ داشته (ص 333)(13) که الیاس نصیبی از این کتاب اطلاعاتی در مورد حوادث زمان حیات حضرت رسول تا سال 168ه نقل کرده (بروکلمان، 4/165) و حمزه اصفهانی نیز در تاریخ سنی ملوک الارض (ص 144) بدان اشاره نموده است.
وی همچنین گفته است که یحیی در صدر اسلام میزیسته و بین او و خالدبن یزید مراودات زیادی برقرار بوده است؛ (همان، 235؛ ابن ندیم، 351) و او بر ارسطورد نوشته (235) و ابن ندیم در موضوع نشأت طب یونانی، مطالبی را از تاریخ او (345) و از بقراط (346) و جالینوس (348) و دیوسقوریدس (351) نقل نموده است، و اسحق بن حنین در تاریخ الاطباء از او اقتباس کرده است.
جمالالدین ابوالحسن علیبن یوسف قفطی (568ـ619) کتابی تحت عنوان «اخبار العلماء بأخبار الحکماء» نوشت که این کتاب هم اکنون مفقود است، ولی محمدبن علی خطیبی زوزنی مختصری از آن را با عنوان «المنتخبات الملتقطات من کتاب اخبار العلماء بأخبار الحکماء» مرتب نموده که از این مختصر، تعدادی دست نوشته باقی ماند و لایبرت در سال 1903 آن را به همراه مقدمهای آلمانی شامل ترجمه مؤلف و مختصر و ذکر مخطوطات کتاب و منقولات آن به چاپ رسانید.
از آن جمله، فهرستی است که جابربن حیان برای تألیفاتش نوشته (ابن ندیم، 422)(46) و فهرستی که رازی درباره تألیفاتش تهیه و ارائه داده که ابن ندیم نیز بدان اشاره نموده است؛ (فهرست، 357ـ359؛ طبقات الامم صاعد، 83؛ تتمه صوان الحکمه بیهقی، 7؛ ابن قفطی 271 و ابنابی اصیبعه) و شاید این همان مرجع بیرونی در «فهرست کتب محمدبن زکریا الرازی» بوده است."