چکیده:
یکی از ویژگی های بارز و وظیفه مهم حکومت، رعایت اصل مسئولیت پذیری در ازای حقوق دیگران است، و در اندیشه و سلوک علوی مسئولیت پذیری حکومت همان پاسخگویی به مردم است. از دیدگاه امام علی (ع)، مسئولیت مدیران حکومتی در پاسخگویی به مردم، وظیفه ای بسیار مهم و آزمایش سختی برای آنان است و کسی می تواند موفق تر باشد و گوی سبقت را در عرصه خدمت رسانی از دیگران برباید که در انجام وظایف و تعهدات خود در قبال جامعه و مردم کوتاهی نکند و کارها را به نحو نیکو انجام دهد. در مسئله مسئولیت پذیری کارگزاران حکومت، فرمانبرداری، اطاعت امر و اجابت درخواست دیگران در برابر وظایفی که بر عهده کارگزاران است، مطرح می شود و عنصر اصلی مسئولیت پذیری، پاسخگویی یعنی اصالت دادن به حقوق دیگران است به این معنا که «شما حق دارید و من تکلیف دارم». حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در موارد متعدد به این نوع از مسئولیت اشاره کرده است. در این مقاله، پیرامون اصل مسئولیت پذیری کارگزاران و مفهوم و موارد آن از منظر امام علی (ع) بحث و بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"این احساس در نامهای که حضرت علی(ع)به عثمان بن حنیف نوشته است،به صراحت درک میشود: آیا به این امر قناعت کنم که به من امیر المؤمنین گفته شود،ولی در ناگواریهای روزگار با آنان شریک نباشم و در خشونت و سختیهای زندگی الگوی آنان نباشم؟(نهج البلاغه:نامۀ 45) شایان ذکر است که خیرخواهی یک زمامدار و حاکم برای مردم فقط در امور مادی خلاصه نمیشود،بلکه همۀ ابعاد مادی و معنوی را نیز شامل میشود.
از دیدگاه حضرت علی(ع)،این نوع مسئولیت مبتنی است بر اینکه«شما حق دارید و من تکلیف دارم»؛که مهمترین موارد آن عبارتند از:جمعآوری مالیات و مصرف صحیح آن در جهت توسعه و رشد اقتصادی کشور،دفاع از کشور در مقابل دشمنان و برقراری امنیت، احیای سنت خدا و رسول گرامی اسلام(ص)و اقامۀ حدود و ارزشهای الهی،گشادهرویی و فروتنی با مردم و رعایت انصاف با آن،محوریت عدالت در همۀ عرصههای زندگی جامعه، تقدم حقوق جمعی بر حقوق فردی به فرض تعارض میان آن دو،آموزش و ارتقای سطح دانش جامعه،و تزکیه و پیرایش نارواییهای موجود در بین مردم و اصلاح فرهنگ آنان.
اساسیترین نتیجۀ مسئولیتپذیری زمامداران که همان پاسخگویی در مقابل مردم و اصالت دادن به حقوق آنان است،اعتمادآفرینی است که میتواند زمینهساز انجام وظایف مردم در برابر حکومت باشد و مهمترین موارد آن عبارتند از:طرح مشکلات توسط مردم بدون دغدغه و ترس و پاسخ مناسب به آنان،صداقت و صراحت در پاسخگویی،خوشرویی و خوشخلقی در ارائۀ پاسخ،توجه به اعتقادات مشترک در مقام پاسخ دادن،پاسخگویی و سؤالات در محدودۀ وظایف و پاسخگویی عملی به این معنا که حاکم و زمامدار حکومتی قبل از اینکه دیگران را به احساس مسئولیت،وقتشناسی،سادهزیستی،دقت در کار،اخلاق نیکو،مصرف صحیح بیت المال و رعایت حقوق دیگران تشویق کند،خود نیز عامل به آن بوده و رفتارش در مقام عمل پاسخگو باشد."