چکیده:
جنگ صفین، که در 36 ق میان امام علی (ع) و معاویه درگرفت، نقطه عطف و واقعه ای بسیار مهم در تاریخ اسلام به شمار می آید. در منابع گوناگون تاریخی، از قبیل وقعه صفین نصر بن مزاحم، گزارش های مفصلی درباره این جنگ و سیر حوادث آن و اسامی کشته های طرفین ثبت شده است، اما درباره برخی مباحث مربوط به آن، ازجمله مسیر امام علی (ع) به صفین، اطلاعات چندانی در دست نیست. این نوشتار بر آن است تا با استناد به گزارش های پراکنده موجود در منابع تاریخی و با بهره جویی از منابع جغرافیایی، مسیر تقریبی امام علی (ع) به صفین و مسیر بازگشت آن حضرت به کوفه و نیز موقعیت جغرافیایی محل وقوع این جنگ را شناسایی کند. همچنین تلاش شده تا نقاط و زیارتگاه های منتسب به امام علی (ع)، که در طول این مسیر قرار داشته است، معرفی شود
خلاصه ماشینی:
"در منابع تاریخی،به عبور امام علی(ع)از رحبه،در هنگام بازگشت اشاره نشده است، اما برخی به وجود زیارتگاهی مربوط به ایشان به نام«مشهد البوق»در این منطقه اشاره کردهاند،از جمله علی بن ابی بکر هروی که دربارۀ این زیارتگاه گفته است: در خارج از رحبه مشهد البوق قرار دارد،و آن موضعی است که علی بن ابی طالب،زمانی که به قصد جنگ با معاویه میرفت،در آنجا توقف کرد(هروی،1953:67).
البته لازم به ذکر است که با توجه به اینکه مسیر امام علی(ع)به صفین،به تصریح منابع تاریخی،از سرزمین جزیره میگذشته و آن حضرت(ع)باری بازگشت به کوفه،مسیر واقع در اراضی شام را در پیش گرفته است،باید در وقوع این معجزه دعر رحبه به دیدۀ تردید نگریست و و محل آن را در جای دیگری در ساحل شرقی رود فرات فرض کرد.
بههرحال، با توجه به قرارداشتن رحبه در مسیر تقریبی بازگشت امام علی(ع)از صفین و وجود زیارتگاه مربوط به ایشان در نزدیکی آن،که در منابع تاریخی نیز به آن اشاره شده است، تصور اینکه شهر رحبه و زیارتگاه واقع در آن،از منزلگاهها و نقاط عبور آن حضرت(ع) بوده باشد،نه تنها بعید نیست،بلکه محتمل است.
همچنین،در مجاورت مرقد مشهور به ذو الکفل پیامبر در روستای«کفل»(بین کوفه و حله)،مسجدی تاریخی وجود دارد که آن را«مسجد نخیله»و محل نماز خواندن حضرت علی(ع)پیش از عزیمت ایشان به صفین دانستهاند(حرز الدین،1971:294؛-الطریحی، 1989:353)،در حالی که از منابع تاریخی به وضوح استفاده میشود که حضرت(ع)پیش از گذشتن از فرات و رفتن به سمت دیگر،یعنی ساحل شرقی،در نخیله اردوگاه خود را برپا کرده است و اشارۀ یاقوت حموی به اینکه نخیله نزدیک کوفه از سمت شام بوده است، وقوع آن را در ساحل غربی فرات تأیید میکند."