چکیده:
دفاع میرزای نائینی از مشروطه در حقیقت، دفاع از اندیشه تشکیل یک نهاد مردمی به نام «مجلس» بود تا از این رهگذر، دامنه قدرت استبدادی پادشاه را محدود سازد. از اینرو، نظام مشروطه از نظر میرزای نائینی، هرگز نظامی مطلوب و آرمانی نیست؛ چراکه باید معصوم علیهالسلام در رأس حکومت باشد، اما در زمان غیبت، این منصب را فقهای جامعالشرایط، یعنی نواب عام، عهدهدار میگردند. به همین دلیل، بجاست تحقیقی پیرامون ادله نائینی در دفاع از وجود مجلس در حکومت طاغوت صورت پذیرد. البته در گزارش دیدگاههای ایشان، باید بر روش توصیفی و در بررسی آنها بر روش عقلی و نقلی متمرکز شد، تا مشخص گردد مرحوم نائینی که شرایط تشکیل نظام آرمانی را محقق نمیدانست، به عنوان یک مجتهد اصولی، فقط دغدغه اصلیاش این بود که چگونه میتواند براساس اندیشه دینی و مقتضیات زمان، اصول نظری شیعه را تعمیم دهد. بر همین اساس، طبق دلایلی که ارائه نمود، مشروعیت مجلس شورای ملی در زمان طاغوت را پایهریزی کرد.یکی از نظریههایی که در مکتب کارکردی درباره انقلاب عرضه شده، نظریه چالمرز جانسون است. وی با اتکا به جامعهشناسی کارکردگرا، زمینههای بروز یک انقلاب را توضیح میدهد. ولی خود انقلاب را با تحلیلی روانشناسانه بازمیشناساند. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران، به عنوان یکی از شکوهمندترین و فراگیرترین انقلابات در دنیا، همواره مورد توجه صاحبنظران بوده است و تحلیلها، تبیینها و توصیفهای متعددی از آن به عمل آمده است. برخی درصددند تا با استفاده از نظریه جانسون و با مقایسه و تطبیق شرایط خاص حاکم بر ایران عصر پهلوی، چنین نتیجه بگیرند که الگوی تحلیل «تحول انقلابی» جانسون تا حد زیادی با انقلاب اسلامی مطابقت دارد. در حالی که نظریه «تحول انقلابی» جانسون ضمن نادیده گرفتن نقش رهبری در انقلاب، در سه زمینه معناشناسی، روششناسی و نظریهسازی، دارای ضعفهای اساسی میباشد. این پژوهش، تا با نقد این دیدگاه با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی و شیوه کتابخانهای، با نقد نظریه «تحول انقلابی» جانسون، انقلاب اسلامی را به عنوان پدیدهای ماورای این تحلیلها مورد بررسی قرار دهیم.
خلاصه ماشینی:
"280 پیش از وارد شدن به بررسی ادله فقهی نائینی در مورد مجلس و مشروعیت آن در زمان طاغوت، لازم است مشخص گردد که آیا حکومت مطلوب به دیده او همان نظام پارلمانی و دموکراسی دینی است که در کتاب تنبیه الامه مطرح میکند؟ و یا اینکه اساسا نائینی همانگونه که اشاره شد، به طرح حکومت مطلوب خویش نپرداخت و در تنبیه الامه به بررسی حکومت مطلوب ممکن توجه کرده است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که نظام مشروطه از نظر میرزای نائینی، هرگز نظامی مطلوب و آرمانی نمیباشد.
نائینی و مجلس شورای ملی مجلس شورای ملی، از نگاه مرحوم نائینی، در حقیقت، مجمع رسمی رسیدگی به عملکرد دولت و اجرای قانون اساسیمیباشد که از ویژگیهاو وظایفزیربرخوردار است: ـ از مجموعهای از عقلا و دانایان و خیرخواهان مملکت تشکیل میشود که اعضای آن باید از اوصافی همچون کاردانی در امور سیاسی و مملکتگردانی، بیغرضی و بیطمعی، شجاعت و غیرت ملی و دینی و آگاهی به مقتضیات زمان برخوردار باشند؛ 287 ـ آنها موظفند بر نحوه عملکرد دولت در وظایفی که به آن محول شده، از طریق حسابرسی و مراقبت مدام نظارت داشته باشند؛ 288 ـ باید از تعدی و تجاوز نهادهای دولت از اختیارات خویش جلوگیری کرده، از خیانتهای محتمل در امانت ولایت و حکومت ممانعت نمایند؛ 289 ـ نمایندگان مجلس به نوبه خود نیز، باید تحت نظارت و مراقبت مردم باشند و از سوی ملت مورد سؤال واقع شوند."