چکیده:
کتاب من لایحضره الفقیه اثر شیخ صدوق (305 ـ 381 ه . ق) از علمای بزرگ امامیه و از محدثان نامی سده چهارم
هجری است. این کتاب، که شامل بخش کلانی از میراث حدیث شیعه است، از امهات کتب اربعه (کافی،
تهذیب،استبصار، من لایحضره الفقیه) است و از دیرباز، مدار استنباط احکام شده. کتاب من لایحضره الفقیه به دلیل
اهمیت آن، مورد توجه علمای شیعه قرار گرفته و حواشی و شروح متعددی بر آن نوشتهاند، که از آن جمله است
حاشیه علامه محمد تقی مجلسی، دانشور نامی دوره صفوی. این حاشیه ناتمام در سال 1382 ش. به تحقیق فارس
حسون کریم و به اهتمام دکتر سید محمود مرعشی، در قم (کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی) چاپ
شده، و گفتار حاضر، بررسی و معرفی این حاشیه است.
خلاصه ماشینی:
"2 کوتاه سخن این که جلالت و اهمیت کتاب من لایحضره الفقیه از روزگاران دور توجه عالمان شیعه را به خود معطوف داشته است و شروح و حواشی متعدد بر این حدیثنامه عزیز نوشتهاند که شاید مشهورترین آنها دو شرح علامه آخوند ملا محمد تقی مجلسی، والد ماجد صاحب بحارالأنوار ـ رضی الله عنهما و أرضاهمها ـ، باشد، موسوم به روضة المتقین (به زبان عربی) و لوامع صاحبقرانی (به زبان فارسی)3.
این حاشیه هر چند ناتمام است و مع الأسف از سیامین حدیث پیشتر نرفته (که حدود «21» صفحه از مجلد نخست مطبوع کتاب من لایحضره الفقیه میشود (نگر: ص 22)، بسیار سودمند و بالنسبه مبسوط است؛ از همین روست که خبیری بصیر چون شیخ حر عاملی ـ قدس الله روحه ـ آن را «شرح» خوانده است (نگر: ص 22).
آنسان که از متن همین حاشیه برمیآید، نویسنده پیشتر کتاب من لایحضره الفقیه را بر والد ماجدش، شیخ حسین بن عبدالصمد عاملی از مشایخ بزرگ حدیث به شمار میرود ـ رضوان الله تعالی علیهما ـ قرائت کرده است.
یکی از مختصات بارز حضرت شیخ ـ قدس الله روحه ـ دقت نظر و اعتدال فکرست که در این حاشیه نیز هویداست و نمونه را، در بحث از حدیث مشهور بحث انگیز أوایل فقیه (ش 13) در باب طهارت بنی إسرائیل که وجوه مختلفی برای توضیح و توجیه آن پیشنهاد گردیده6، توجیه و توضیح باریک بینانهای میآورد که نمودار همین دقت و اعتدال ذهنی است (نگر: ص 95)."