چکیده:
در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مجموعهای خطی با عنوان منشآت عصر صفوی نگهداری میشود، که تحریر و نگارش
آن از سال 1018 شروع شده و به سال 1033 ه . ق .پایان یافته است. این دستنویس، حاوی اسناد و گزارشاتی است از
گروه مسیحی دوران صفوی، که مطالب بسیار مفیدی از روابط شاه عباس صفوی و غرب مسیحی ارائه میکند و در
شناخت ارتباط میان اسلام و مسیحیت کاتولیک در جغرافیای سیاسی ایران، حائز اهمیت است.
نویسنده گفتار بر آن است که حجم مهمی از مجموعه مذکور، یادگار مانده از نخستین حضور کارملیتهای مسیحی در
ایران است که در سال 1018 ه . ق (1608 م) به ایران راه یافتند و اعتماد بسیار از جانب شاه عباس صفوی به دست
آوردند. نویسنده در ادامه مقاله، نحوه انشا وتحریر گزارشها و نامههای دستنویس یاد شده را مورد بررسی قرار داده و با
قرائن و دلایلی چند ابراز داشته است که متنی از سوی کارملیتهای مسیحی و کاتولیک، انشاء گردیده و باید آن را
نخستین گزارشهای انشاء شده از سوی غربیهای تازهآموز به زبان فارسی در تاریخ ادبیات ایران داشت.
خلاصه ماشینی:
"هیچ مجموعهای به زبان فارسی به حجم آن اسناد و گفتههای مربوط به روابط و تعامل بخشی از روزگار دولت صفوی با دنیای مسیحیت را در خود جای نداده است و اهمیت آن زمانی صد چندان میشود که دست فرنگیان تازه وارد به ایران در شکل یابی آن آشکار گردد.
در این صورت، متن، علاوه بر هویت تشریح شده، هویت دیگری نیز مییابد و آینهای میشود از سیر تطور فکری کاتب و یا پارهای از انسانها که توسط ایرانیان در روزگار صفوی مسلمان شده، اما با حضور گروههای مسیحی در ایران و فعالیتهای تبلیغی پنهان آنها، در تغییر دینی حاصل شده بر ایشان، شبهه کردند.
5. همانگونه که بیان شد، این گمان وارد است که متن، دفتر ثبت احوالاتی باشد، نزد کرملیتها که پس از آشفتگی مقطعی احوالشان در اصفهان مطالب آن به دست کاتبی از دستگاه حکومتی افتاد و او پارهای از اسناد و سخنان ناگفته دیگر را که در دیوان حکومتی بین شاه عباس و پدران کاتولیکها و پروتستانهای انگلیسی رد و بدل شده را در مطالب پایانی درج کرده است.
لذا احتمال دیگری نیز قابل طرح است، بدینگونه که پدیده مستندسازی نهایی در شهر شیراز رخ داده است و نه در اصفهان، چرا که از طرفی چند تازه مسلمان دوباره مسیحی شده، که عازم هرمز بودند، طی مسیر شیراز توسط نیروهای امام قلی، دستگیر و کشته شدند، و پارهای سند نیز از آنان بدست آمد، و حتی همین حادثه دستگیری و قتل تراژدی گونه در متن گزارش شده است."