چکیده:
میرمحمد معصوم بهکری (944 ـ 1019 ه . ق) از شعرا، اطبا، و تاریخ نگاران دوره اکبرشاه گورکانی است.
مهمترین اثر وی تاریخ سند است که در سال 1009 ه . ق به درخواست فرزند بزرگ خود نگاشت و به اکبر شاه اتحاف
داشت. تاریخ سند حاوی یک مقدمه وچهار جزء است: 1. جزء نخست: فتح سند به دست مسلمانان و حوادث پس از
آن در دوره خلفای اموی و عباسی؛ 2. جزء دوم: ذکر پادشاهانی که پس از آن بر سند حکومت کردند؛ 3. جزء سوم:
فرمانروایان ارغونیه و جنگهای آنان؛ 4. جزء چهارم: انتقال فرمانروایی به تیموریان در عصر اکبرشاه تا روزگار
نگارش کتاب. میر معصوم، بخش نخست کتاب خود را بر اساس چچ نامه، تاریخ مرآة الجنان و تاریخ گزیده نوشته و در آن
مطلب تازهای پیدا نیست. جزء دوم نیز که مختص تاریخ هند در دوره سلاطین دهلی است، عینا برگرفته از آثاری
چون تاریخ مبارکشاهی، طبقات ناصری و تاریخ فیروز شاهی است. اجزاء سوم و چهارم تاریخ سند که بیشتر آنها مربوط به
حوادث عصر مؤلف است، حاوی اطلاعات تازه و ارزشمند تاریخی است. این
بخشها شرح رویدادهای عصر سلطان محمود خان بهکری و حوادث فتح سند به دست عبدالرحیم خان خانان و
نیروهای اکبرشاه است. متن منقح و مصحح تاریخ سند توسط عمر بن محمد داود پوته (استاد زبان عربی در دانشکده
اسماعیل کالج بمبئی) در سال 1357 ه . ق در بمبئی منتشر گردید و در سال 1382 همین متن، توسط انتشارات
اساطیر به صورت افست در تهران، مجال نشر دوباره یافت.
خلاصه ماشینی:
"چچنامه یا منهاج المسالک نخستین کتابی است که در تاریخ سند و پس از فتح این ناحیه به دست محمد بن قاسم، به زبان عربی نوشته شده، اما اصل عربی از میان رفته لیکن ترجمهای به فارسی از آن که به قلم علی بن حامد بن ابیبکر کوفی که در حوالی سال 613 ه .
این بخشها شرح رویدادهای عصر سلطان محمودخان بهکری و حوادث فتح سند به دست عبدالرحیم خان خانان و نیروهای اکبرشاه و از نظر تاریخی واجد ارزش بسیار است؛ زیرا نویسنده بیشتر این حوادث را به چشم دیده و در برخی شرکت داشته است.
از جمله قصیدهای از سعدی با مطلع زیر: اول دفتر به نام ایزد دانا صانع و پروردگار و حی توانا یا قصیده دیگری از سعدی با این مطلع: روزی که زیر خاک تن ما نهان شود وآنها که کردهایم یکایک عیان شود * * * در سال جاری انتشارات اساطیر همتی به خرج داده و تصحیح تاریخ سند عمر بن محمد داود پوته را به شکلی زیبا و چشم نواز به صورت افست تجدید چاپ کرده است."