چکیده:
شهر باستانی قم، که احیای آن را بعد از آن که به دست اسکندر ویران شد به قباد
ساسانی نسبت میدهند، به سال 23 قمری، به دست اعراب فتح شد. با مهاجرت
گستردهی شیعیان به قم در پایان سدهی سوم این شهر، به شهری شیعی مذهب بدل شد و
این تحول مذهبی موجب شکوفایی آن شد. در مقالهی حاضر ضمن اشارهای گذرا به
موقعیت جغرافیایی و جغرافیای تاریخی قم در عهد باستان و قرون اولیهی هجری، به
چگونگی فتح این شهر توسط اعراب مسلمان پرداخته شده و پیآمدهای سیاسی، مذهبی
اجتماعی ناشی از استقرار قبایل عرب شیعی در این شهر طی قرنهای اول و دوم هجری
مورد بررسی قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"30 هجوم گستردهی اعراب اشعری به قم، همراه با اقداماتی بود که آنها برای کسب سلطهی کامل بر همهی منابع مالی و اقتصادی بر مردم بومی قم انجام دادند؛ از جملهی این کارها قتلعام سران مجوس بود.
42 واقعیت سفر حضرت معصومه علیهاالسلام و مهاجرتهای آل ابی طالب به قم، در آغاز قرن سوم قمری، مفاد این روایات را تأیید میکند و آن را از انتقاداتی که بر مجموع روایات مربوط به فضایل شهرها وارد شده است، مستثنی میسازد و نیز مطالبی که در منابع معتبر جغرافیایی در مورد آبادانی قم آمده است، به نوعی مفاد روایات مزبور را تأیید میکند.
پیدایش شهر جدید قم شهر قم، چنان که ذکر شد، از دیرباز موقعیت یک شهر بزرگ را در دورهی ساسانی کسب کرده بود، اما با ویرانیهای متعددی که در اثر مهاجرت اعراب به وجود آمد، یک مرکز تجمع جمعیتی با بافت «روستا ـ شهر»، در این منطقه شکل گرفت.
تاریخ قم در مورد اولین ملاقات عبدالله و احوص اشعری، رؤسای اولین دستهی اعراب اشعری که به قم آمدند، با مخسرهان، پسر یزدانفار، در اواخر قرن اول قمری مینویسد: مخسرهان، با گروهی از اهل کتاب و قلم به استقبال این دو رفتند.
اصطلاحات بومی بسیاری در اطراف این مشاغل وجود داشت که در کتاب تاریخ قم به آنها اشاره شده است.
گزارش تاریخ قم نشان میدهد که طبقهای از اشراف عرب در قم به وجود آمد که جایگزین طبقهی اشراف عجم شد؛172از جمله افراد این طبقه، علی بن عیسی اشعری است که دعبل ، در سفر خود به قم، او را هجو کرد و ولایت او را خالص ندانست."