چکیده:
در این مقاله چگونگی مواجهه مفسران با اختلافات نحوی دو مکتب بصره و کوفه را کاویدهایم. آنان در برابر برخی از قواعد اختلافی، مواجهه منفعلانه از خود نشان دادهاند. بدین معنا که بدون توجه به معنای آیه، به دیدگاه نحوی یکی از دو مکتب بصره و کوفه گرایش پیدا کردهاند و در قبال برخی دیگر از آنها، مواجهه فعالانه داشتهاند. تنها مفسری که در تمامی قواعد مواجهه فعالانه از خود بروز داده، علامه طباطبایی است.
In this article، we have delved into the quality of the interpreters' encounter with the syntactic differences of the two schools of Baṣra and Kūfa. They have passively encountered with some of the controversial rules. That is to say، they have inclined towards the syntactic viewpoint of one of the two schools of Baṣra and Kūfa irrespective of the meaning of the āya، and have encountered actively with some others. The only interpreter that has encountered actively with all the rules is ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī.
خلاصه ماشینی:
"یکی از آن پژوهشها این است که هر مفسری که به تفسیر قرآن میپردازد، در قبال اختلافات نحوی بین دو مکتب نحوی بصره و کوفه چه موضعی را باید برگزیند؟ آیا باید به داوریهایی که ابن انباری در کتابش بیان کرده، بسنده کند یا اینکه باید راهکار دیگری در پیش گیرد؟ در این پژوهش به مواجهه مفسرانی همانند علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، زمخشری در الکشاف، أبوحیان در تفسیر البحر المحیط، طبرسی در مجمع البیان، آلوسی در روح المعانی، ابن عاشور در التحریر و التنویر و محمد صادقی تهرانی در الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن با این دو مکتب خواهیم پرداخت.
در آیه مورد سخن میتوان بر اساس نکته پیش گفته، کلمه «الصابئون» را عطف بر محل اسم «إن» گرفت، چنان که کوفیین گفتهاند که در این صورت از آیه، معنایی را که مفسرانی چون زمخشری گفتهاند استنباط و استخراج میکنیم، بیآنکه مرتکب تقدیر و توجیهات و ترکیبات مختلف شویم.
دلیل اینان این است که چون در آیه ۷۱ زمر (و سیق الذین کفروا إلی جهنم زمرا حتی إذا جاءوها فتحت أبوابها و قال لهم خزنتها) جمله «فتحت أبوابها» بدون «واو» آمده و جواب شرط قرار گرفته است، ناگزیر بایستی «واو» آغازین جمله «و فتحت أبوابها» در آیه ۷۳ نیز به سبب مشابهت با آن زائده باشد.
به نظر نگارنده از آنجا که خداوند ارسال حضرت یونس (ع) را به خودش نسبت میدهد، معنای آیه بنا بر دیدگاه علامه احتمالا چنین خواهد بود که مردم تعداد جمعیتی را که حضرت یونس (ع) به سوی آنان برانگیخته شده بود، به حدس و گمان صدهزار نفر تخمین زده بودند، اما خداوند میفرماید: «أو یزیدون»؛ یعنی حدس و گمان و تخمین شما صحیح نمیباشد، بلکه آنان افزون بر این بودهاند."