چکیده:
از دوره ی ساسانی تاکنون 33 نقش برجسته در مناطق مختلف ایران: سلماس، شهر ری، تاق بستان، برم دلک، بیشاپور، تنگ قندیل، سرمشهد، فیروزآباد، گویوم، دارابگرد، نقش بهرام، نقش رجب و نقش رستم و نیز یک نقش برجسته در شمال افغانستان، در محلی موسوم به «رگ بیبی» واقع در ده کیلومتری جنوب شهر پل خمری (Khomri) شناسایی شده و از سوی کاشفان و محققان داخلی و خارجی به طرق گوناگون مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند. نقش برجسته ی مورد بحث در این نوشتار که در 23 کیلومتری غرب شهرستان کازرون و بر سینهی صخرهی سمت راست تنگ چوگان بیشاپور حجاری شده است، یکی از پر بحثترین و جنجالیترین نقش برجستههای ساسانی است که متأسفانه علیرغم مطالعات و تحقیقاتی که تاکنون در مورد آن انجام گرفته، تعلق و هویت واقعی آن هنوز به طور دقیق روشن نشده و محتوای تاریخی آن نیز همچنان در پردهای از ابهام باقی مانده است. در این مقاله، ضمن آوردن نظرات محققان مختلف پیرامون شخصیت اصلی و محتوای تاریخی نقش برجسته ی مذکور و نقد و بررسی هر یک از آن نظرات، سعی می شود تا با استناد به شواهد باستان شناختی و قراین تاریخی ثابت شود که نقش برجسته مورد بحث متعلق و مربوط به دوران بهرام دوم (293 - 276 م.) پنجمین پادشاه ساسانی است و محتوای تاریخی آن نیز مبین پیروزی بهرام دوم بر هرمزد «شاه سکستان، هند تا کرانههای دریا» است که به سال 283 میلادی به وقوع پیوسته است.
خلاصه ماشینی:
"فصلنامۀ مطالعات شبه قاره دکتر سید رسول موسوی حاجی 1 دانشگاه سیستان و بلوچستان استادیار گروه باستان شناسی سال دوم، شمارۀ سوم، تابستان 1389 دانشگاه سیستان و بلوچستان (صص 122-101) پیروزی بهرام دوم بر شاه سکستان هند تا کرانههای دریا (با استناد به یک نقش برجسته ی ساسانی) چکیده کلید واژه ها: مقدمه گاهنگاری رویدادهای مرزهای شرقی ایرانشهر از آغاز فرمانروایی اردشیر یکم به بعد و نیز میزان پیشرفت ارتش ایران در این مناطق به ویژه در کوشانشهر، هنوز مورد بحث است.
بدیهی است که با روی کار آمدن نرسی، عملیات حجاری نقش برجسته برای همیشه ناتمام ماند زیرا وی، بهرام یکم، بهرام دوم و بهرام سوم را غاصب سلطنت می دانست و در کتیبه ی مشهور خود در «پایکولی» (Paikuli) نیز آشکارا یادآور شد که تخت شاهی ایران از سوی پدرش شاپور یکم به او واگذار گردیده بود؛ لیکن این حق از سوی بهرامهای سهگانه تضییع شد: «شاپور وصیت کرد که او [نرسی] شهریار ایرانشهر باشد ...
» (لوکونین، 1384: 193) پرسش دوم آن است که با استناد به چه دلیلی میتوان محتوای تاریخی نقش برجسته را مبین پیروزی بهرام دوم بر هرمزد «شاه سکستان، هند تا کرانههای دریا» دانست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که به روزگار شاهنشاهی بهرام دوم، هرمزد که شاه سکستان، هند تا کرانههای دریا بود، علیه حکومت مرکزی شورش کرد و بهرام نیز برای سرکوب این شورش، تمام قوای خود را علیه هرمزد بسیج کرد و موفق شد در سال 283 میلادی بر یاغیان استیلا یافته و هزمرد را به قتل برساند (Noldeke, 1887 : 96."