چکیده:
تصوف به عنوان یک جریان اسلامی که بر پایه اعتقادات مشترک تشیع و تسنن واقع شده است، پیروانی را از دو جریان اصلی جهان اسلام دور خود گرد آورده و نقطههای اشتراک و افتراق بسیاری با این دو جریان دارد. یکی از جنبه های مثبت این جریان، آن است که با بومی شدن در برخی از نقاط جهان، تعاملی مثبت را با سایر ادیان ایجاد نموده است. نگارنده در این نوشتار بر آن است که با بهره گیری از روش توصیفی – تحلیلی و تاریخی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، به بررسی نقش تاریخی تصوف در گسترش اسلام در شبه قاره و جریان شناسی تصوف معاصر پرداخته و گامی مقدماتی جهت شناخت و توصیف فرقه های مختلف تصوف بردارد تا از طریق آشنایی با گونه های متعدد آن، بهره مندی بیشتری از ظرفیت های موجود تمدن اسلامی و مشترکات فرهنگی حاصل شود.
خلاصه ماشینی:
"»(شیخ عطار، 1381: 186) رشد و گسترش تصوف در شبه قاره، حاصل کوشش صوفیان در زمینه ی فراگیری زبان های محلی و آشنایی آنان با آثار فلسفی و جهان بینی و تعامل آن ها با عارفان هند بوده و تشابه اندیشه های ساکنان هند با عارفان صوفی و همچنین تلاش آن ها در فراگیری و به کار بستن برخی شیوه های سلوک هندی همانند نماز معکوس، روش حبس نفس و به کارگیری سایر روش های یوگایی مراقبه، از جمله مهم ترین عوامل گرایش مردم منطقه به تصوف محسوب می گردد.
(نوربخش، 1379: 103) به علت تبلیغات و تلاش های گسترده عقاید تصوف بسیار سریع در تمام پاکستان رونق گرفت و ویژگی خاص تصوف در این کشور در قیاس با سایر کشورهای منطقه، اتخاذ منش غیر فرقه گرایانه ( شیعه و سنی) صوفیان است که این دیدگاه توجه پیروان سایر مذاهب را به خود معطوف نموده و باعث شده است تا شیعیان نسبت به برخی از آنان گرایش پیدا نموده و همچنین این گرایش در پی دو عامل دیگر نیز تقویت شد که یکی سادات بودن بزرگان صوفیه و دیگری اظهار علاقه ومحبت خاص نسبت به حضرت علی (ع) از سوی صوفیان بوده است.
چهار سلسله ی مهم تصوف شامل چشتیه، سهروردیه، قادریه و نقشبندیه که از روزگاران گذشته تا امروز مورد توجه و علاقه ی مردم بوده و بیش از سایر نحلهها، در منطقه ی شبه قاره شناخته شده میباشند، برای حضرت علی (ع) و اهل بیت عصمت و طهارت، اهمیت و احترام زیادی قائل بوده و بزرگان هر چهار فرقه مذکور که سنی و حنفی مذهب هستند، ارادت بسیاری به ائمه ی معصومین دارند."