چکیده:
«یخ چال»در لغت چاله ای است که در آن یخ نگهداری می-شد. طراحی «یخ چال خشتی « نه تنها همساز با اقلیم محلی بود، بلکه ابتکاری شاخص بود که با تهیه یخ در دوره سرد و نگهداری آن تا اوج دوره گرم سال، پارامترها و فاکتورهای آب و هوایی را به خدمت می گرفت. «یخ چال» تحت تاثیر آب وهوا شکل گرفت. یکی از ویژگی های آب و هوایی فلات ایران دارا بودن زمستان سرد با دمای یخبندان هوا و تابستان گرم است. این ویژگی، ساختن یخ در زمستان و مصرف آن در تابستان را توجیه می کرد. در این پژوهش، معماری «یخ چال» در دو بخش جداگانه «کارگاه یخ سازی» و «یخدان» بررسی شده است. بخش نخست، محوطه سر بازی بود که برای «یخ چائون» طراحی شده بود. «جایگاه یخ چائون» شامل دو سازه «دیوار سایه انداز» و «کرت یخ بند» بود. بخش دوم که ساختمانی سرپوشیده بود، نیز دو سازه «چال» و «سرپناه» را در بر می گرفت. طراحی «یخ چال» بر پایه شرایط آب وهوایی شکل گرفت. این طراحی با تشدید شرایط یخبندان زمستانی و تعدیل زاویه تابش عمودی خورشید در دوره گرم سال، به تغییر میکروکلیمای «جایگاه یخ چائون» و فضای اندرونی «یخدان» کمک می کرد.
خلاصه ماشینی:
"بدین ترتیب،هوایی که در اثر رسانش بسیار ضعیف موادی که یخ درون چال را پوشانده بود و نیز به دلیل ضخامت قسمت پایین دیوار که تبادل گرمایی بین فضای درونی و محیط پیرامونی را تقریبا ناممکن ساخته بود، سردتر از هوای بالاتر میشد.
ویژگی میکروکلیمایی فضای درونی سرپناه گنبدی شکل به صورت زیر توجه پذیر است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) 3-ویژگیهای کاهندۀ انرژی خورشیدی رسیده به بام گنبد 1-3-کاهش زاویۀ تابش خورشید تابستانی بسیار پیشتر از این که"لی(1963) )eeL( "به این نتیجه برسد که در عرضهای جغرافیایی پایین و در فصول گرم مناطق معتدله،مقدار جذب انرژی بر روی سطوح بیرونی ساختمانهای بلند و صاف...
6-ویژگیهای هم افزاینده(سینرژی مثبت)در تشکیل وارونگی دمای درون«گنبد» 1-6-افزایش زاویۀ تابش خورشید در راستای بلندای گنبد با توجه به این که پایینترین قسمت گنبد،دیوار عمودی و نسبتا بلند(حدود 4 تا 5 متر)است و بالاتریرین قسمت بام آن،حالت افقی دارد.
در نتیجه نرخ شار انرژی گرمایی تابش خورشید به فضای درونی گنبد،از پایین به سمت بالا افزایش پیدا میکرد و به گرمتر شدن هوای قسمت بالاتر درون «یخچال»کمک میکرد.
دلیل سازگاری«یخچال نیمه کامل»با اقلیم کوهپایههای البرز و خراسان شمالی عبارت است از: 1-کاهش زاویۀ ارتفاع خورشید به نسبت افزایش عرض جغرافیایی محل، 2-کاهش مدت تابش آفتاب زمستانی(طول روز)به نسبت عرض جغرافیایی بالاتر محل، 3-ریزش هوای سرد کوهستان،سرمای هوای کوهپایهها را تشدید میکند، 4-با توجه به اینکه سطوح صاف مانند سطح آب،برف و یخ،پخش زاویهای شدیدی دارند و آلبدوی چنین سطوحی به شدت از زاویه ارتفاعی خورشید تأثیر میپذیرد(علیجانی و کاویانی،1371:83)."