چکیده:
چگونگی ورود ترکان به عالم اسلام از موضوعات قابل توجه تاریخی است. اعراب پس از فتح ایران به سوی ماوراءالنهر
تاختند و روند پیشروی آنان در سرزمینهای ترکان در دورهی امویان تکمیل شد. این مقاله به بررسی اولین رویارویی ترکان و
اعراب در روزگار خلیفهی دوم پرداخته و فضای فرهنگی حاکم بر این رویارویی را ترسیم کرده است. این مقابله آغاز تعاملات
مذهبی، اجتماعی و سیاسی بین ترکان و اعراب بود که تا سلطه ترکان بر تمام جهان اسلامی در قرون بعدی تداوم یافت.
خلاصه ماشینی:
"هر چند ممکن است، عوامل مؤثری مانع توسعهی ارتباط اولیه بین این دو ملت4 شده باشد، شواهد مضبوطی در ادبیات اسلامی وجود دارد که مربوط به اولین دیدار اعراب و ترکان در اطراف مرو است.
18 جاحظ به ما میگوید که برای نمونه، یزید بن قتاده در طول کشمکش با ترکان، این گفتهی عمر را به سربازان عرب یادآوری کرد که آنان را هشدار داده بود: «ترکان دشمنانی خشمگیناند» و مانع از حملهی اعراب به ترکان شد.
این بسیار جالب است که جاحظ، دانشمند بزرگ عرب که دلاوری سربازان ترک را میستاید، توسط رهبران متعصب عرب در طول دورهی معتصم (842م ـ822م) بنیانگذار سپاهیان حکومتی ترک مستقر در بغداد و بعدا در سامرا، مورد حمله قرار گیرد، در حالی که او از تفوق روحیهی نظامی ترک در مقایسه با دیگر گروههای متعلق به سایر ملتها در ارتش خلیفه دفاع میکرد.
به این منظور خاقان، لشکر بزرگی را از فرغانه26 که مرکز اصلی ترکان در آسیای مرکزی بود و از مردم محلی ترکستان سفلی (اهل الصغد)27 گرد آورد و از طریق درهی جیحون وارد ایران شد و با یزدگرد به طرف بلخ که پادگان نظامی نوبنیاد اعراب در ایران بود، راه افتاد.
احتمالا برای اولین بار در تاریخ درگیری آنان، اکنون ایرانیان و ترکان در کنار هم و بازو به بازو برضد دشمن مشترک و جدیدشان یعنی اعراب بودند تا آیا اعراب را از ایران بیرون کنند و به بیابانهای عربی باز گردانند و یا پادشاه ترک، خاقان یکباره برگردد و در یک تصمیم ناگهانی، یزدگرد سوم را در میدان جنگ تنها رها کند و با سپاه خود به داخل خاک ترکستان بازگردد که سرانجام، پادشاه ترک خاقان، راه دوم را انتخاب کرد."