چکیده:
ابن قتیبه دینوری از ادیبان و مورخان بزرگ قرن سوم هجری است. محققان همواره به
اندیشههای دینی، خاستگاه نژادی، همکاری او با خلفای عباسی و نیز آثار ادبی، کلامی،
فقهی، نجومی و تاریخی وی توجه کردهاند. نویسنده، در این مقاله پس از ارزیابی مختصر
گرایشهای سیاسی، مذهبی ابن قتیبه و نیز شخصیتهای تأثیرگذار بر اندیشه وی، آثار
واقعی و برخی از کتابهای منسوب به او و همچنین چگونگی تحول در تمایلاتش را بررسی
میکند.
خلاصه ماشینی:
"شاید بیش از همه آثاری از این نوع، ادب الکاتب بود که وی را مشهور نمود و مورد توجه واقع شد و همین امر باعث شد وی مسئولیتی مهم از سوی وزیر ابوالحسن عبیدالله بن یحیی بن خاقان را در رویة جدید عهدهدار شود و او به حمایتش از ابن قتیبه تا هنگام عزلش از مقام وزارت در سال 236هـ/851م ادامه داد.
12ـ کتاب تأویل مختلف الحدیث (چاپ فرج الله زکی کردی محمود و شکری آلوسی، محمود شابندار، قاهره، 1326)؛ این کتاب مهمترین اثر عقیدتی ابن قتیبه است که به وضوح، مذهب، ایدههای سیاسی و عقاید جدیدش را مشخص میکند (فهرست و ترجمة لوکنت، دمشق، 1962).
دیگر آثار نسبت داده شده به ابن قتیبه در حال حاضر مورد تردید است، در این میان، آثاری که موجود است و به نظر میرسد تردید کمتری در انتسابشان به ابن قتیبه وجود داشته باشد، ذکر میگردد: 17ـ کتاب دلائل النبوه؛ 18ـ کتاب الفقه؛ 19ـ کتاب اعراب القرآن؛ 20ـکتاب النحو؛ و شاید: 21ـ کتابی در کلام؛ 22ـکتاب تعبیر الرؤیا؛ 23ـکتاب القراءات.
در واقع، علاوه بر موضوعی که جی ویل بر آن تأکید دارد (مراجعه شود به کتاب الاتصاف فی مسائل الخلاف از ابن عربی (لیدن، 1913) که مدارس کوفه و بصره را نمیتوان قبل از پایان قرن سوم/نهم دارای ویژگی شاخص برجستهای دانست، نمیتوان با کارهای ادبی ابن قتیبه و دیگر کارهای باقیمانده هم این موضوع را تأیید نمود.
برخی از آثار مفقود شده ابن قتیبه نیز ممکن است دربارة شعر بوده باشد، از این قرار کتابی که همواره ذکر میشود، کتاب عیون الشعر میباشد که شناخته شده نیست ."