چکیده:
ایمان، در حقیقت یکی از دو فصل ممیز انسان است و انسان با بهرهمندی از ایمان و
علم به مراتب عالیه کمال میرسد. از این رو شناخت »حقیقت ایمان« برای بشر ضروری و
مفید است. این مقاله بر آن است که حقیقت ایمان را از دیدگاه دو فیلسوف عالم تشیع
یعنی صدرالمتألهین شیرازی و علامه طباطبایی بررسی کند و نظر این دو فیلسوف شرق را
در این خصوص جویا شود. با مراجعه به کتابهای این دو فیلسوف الهی روشن میشود که
ملا صدرا »حقیقت ایمان« را علم تصدیقی منطقی میداند؛ در حالی که علامه طباطبایی،
آن را برتر از علم تصدیقی دانسته، بلکه علم تصدیق منطقی را شرط تحقق ایمان میداند
نه خود ایمان.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به مطالب فوق، مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، در موارد گوناگون و به مناسبتهای مختلف نظر صدر المتألهین را طرح و رد نمود و غالبا با عبارت »قیل« نظر ملاصدرا را مطرح میکند که ما به یک مورد آن اشاره میکنیم: ایشان پس این که ایمان حقیقی را تعریف کرده، آن را عقد دوم قلب دانسته و فرموده است که ایمان صرف علم نیست، بلکه اعتقاد قلبی همراه با التزام عملی است (زیرا علم با کفر و انکار نیز قابل جمع است)، فرمود: »و من هنا یظهر بطلان ما قیل: ان الایمان هو مجرد العلم و التصدیق و ذلک لما مر ان العلم ربما یجامع الکفر؛ از بیان ما بطلان آن چه گفته شد که ایمان، صرف علم و تصدیق است، روشن گردید؛ زیرا از مباحث گذشته ما روشن شد که علم با کفر هم قابل جمع و سازش است« (علامه طباطبایی، 1389 ق، ج 18، ص 282).
بنابراین، اگر نظر مرحوم ملاصدرا همان علم تصدیقی باشد، صحیح نیست و ایراد وارد است؛ ولی اگر منظور مضمون روایات یعنی مرتبه عالیه علم و یقین باشد، صحیح است؛ لکن ایرادش این است که آن نیز محصول و اثر ایمان حقیقی است نه خود ایمان حقیقی؛ یعنی ایمان یک مرتبه قبل از آن حاصل میشود.
4- نظر علامه طباطبایی نیز در باب حقیقت ایمان، و این که ایمان حقیقی برتر و بالاتر از ایمان تصدیقی منطقی، و عقد دوم قلب است توضیح داده شد، و ضمنا تمایز ایمان و تصدیق منطقی و ایراد نظریه ملاصدرا با تمسک به آیات قرآن عنوان گردید."