خلاصه ماشینی:
"بر این اساس در بحث حاضر که حکومتهای آقا محمد خان،فتحعلیشاه و محمد شاه را دربر میگیرد،چگونگی شکلیابی دیوانسالاری در عصر آقا محمد خان و دههء نخست سلطنت فتحعلیشاه مورد بررسی قرار میگیرد، سپس تاءثیر گسترش روابط خارجی بر ضرورت تاسیس نهادهای جدید مدنی و تحول ساختار حکومتی در سه دههء دیگر حکومت فتحلیشاه مورد کاوش قرار خواهد گرفت و نقش اصلاحات عباس میرزا در ایجاد دگرگونیهای اولیه دیوانسالاری مورد توجه قرار گرفته و نهایتا اوضاع دیوانسالاری در عهد محمد شاه به بحث گذاشته میشود.
در عصر حاکمیت آقا محمد خان قاجار،تمام تشکیلات دیوانی را سه تن اداره میکردند:نسخت حاجی ابراهیم خان کلانتر که سمت اعتماد الدوله و وزیر اعظم داشت؛دوم میرزا اسماعیل که مستوفی بود و سوم میرزا اسد الله لشکرنویس.
13 صاحب اکسیر التواریخ در این باب نگاشته است:«از مسموعات اهل زمان چنین مستفاد میشود که حاجی ابراهیم خان واقعا در نهایت عقل و کیاست و حذق و فراست بوده است،هرچند روزگار اقبال کند و هرچند که دورهء هرجومرج باشد،لیکن تا یک دانائی و بینش در کسی نباشد،چگونه میتواند که از کدخدائی شیراز به وزارت ایران برسد،وی شخص متین و انسانی وزین بوده که حزم و متانت وافری داشته است و شرایط و لوازم هرگونه کاری را نیکو میدانسته است.
در این میان،دسیسه عناصر کهنهکار دربار و دیوان به وضوح دیده میشد که با روحیه آشتی ناپذیری میرزا عیسی خان و مخالفت وی با فساد، روی خوش نداشتند و چنین بر ذهن شاه جوان القا کردند که میرزا ابو القاسم «آقایی و احترام و تاج و تخت و ضرب سکه را خاص سلطنت کرده،ولی نصب و عزل و قطع و فصل کار و اجرای امور دولت و دادن و گرفتن مواجب و منصب را منحصر به تصویب خود کرده و در مجلس وزارت صورت میدهد."