چکیده:
حکمای اسلامی از دیرباز در باب موضوعات مختلف فلسفی در کنار استدلال و برهان به آوردن تشبیه و تمثیل اهتمام ورزیده و سعی در تفهیم مفاهیم معقول به مدد امور محسوس داشتهاند.
در مسئله اصالت وجود نیز که از موضوعات اساسی فلسفة صدرایی است، تمثیلات مختلفی عرضه شده که موضوع مقالة حاضر است. مقالة حاضر شامل پنج تمثیل از این دست است؛ چهار تمثیل در توضیح معنای اصالت وجود و پنجمین در رد فهمی نادرست از آن. محور همة این تمثیلها تاکید بر این نکته است که ماهیت، حد و مرز و تعیّن وجود است و در کنار وجود حظّی از واقع ندارد. به دنبال این تمثیلها، تبیینی از اصالت وجود و اعتباریبودن ماهیت، بر اساس ﮔفتههای صدرالمتالهین، آمده و چگونگی تطبیق آن بر این تمثیلها شرح داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"در تصویر بالا، هیچ چیز دیگری غیر از یک مثلث و یک مربع وجود ندارد، ولی مقصود ما نیز یافتن چیزی متفاوت و متمایز از آنها نیست؛ بلکه منظور این است که سعی کنیم همین دو موضوع را بهگونهای تازه تبیین و تفسیر نماییم.
ملاصدرا در بحث زیادت وجود ممکن بر ماهیت توضیح میدهد که مغایرت میان وجود و ماهیت، به این معنا نیست که آن دو جوهر ممتاز و یا دو شیء منضم به یکدیگر باشند، بلکه دو امر متحداند که در تحلیل عقلی، یکی از ضعف دیگری خبر میدهد که همان معنای اعتباریت آن و اصالت دیگری است.
این تمثیل بهمراتب دقیقتر از تمثیلهای پیشین است و آن تبعیت صورت مرآتیه از صورت محاذی با آن است؛ زیرا برخلاف تبعیت امور واقعی نظیر حرارت آب از حرارت آتش که متبوع، واسطه در ثبوت حکم برای تابع است (بهعبارت دیگر، علت آن است)، عکسی که در آینه است، در اصل واقعیت، اندازه، شکل، کیفیت، حرکت و سکون و تمامی صفاتی که در معرض مشاهده قرار میگیرد تابع واقع و وجود خارجی است، اما برخلاف مورد آتش و آب، تنها از باب حکایت و ارائة واقع بوده و واقعیتی نظیر واقعیت و وجود خارجی به آن اسناد داده نمیشود؛ زیرا در خارج، نفس واقعیت محکی تحقق داشته و در آینه تنها حکایت و نمود آن موجود است."