خلاصه ماشینی:
")وهلندیها دو سال بعد شرکت هلندی هند شرقی را به منظور تسلط بر بازرگانیشرق تشکیل داده بودند،با پیروزی بر پرتغالیها و اسپانیائیها بهرهبرداریاز موضع مسلط به دست آمده در تجارت ادویۀ مالزی را آغاز کردند،گر چههنوز هندوستان حکومتی نیرومند داشت و زمان مستعمره کردن آن نیز نرسیدهبود.
)بر ایالت بیهار هند دست یافتند و در همین دوره بود که انگلستان قرار دادیمشابه قرار داد ترکمنچای که طبق آن روسها امکان تسلط بر بازرگانی ایران رابه دست آوردند،بر شیوههای غارت خود در تجارت داخلی هند افزودند:«بدین قرار تسلط انگلیسی بر ایالات بنگال و بیهار مسلم گردید.
ولی با گسترش مستعمرات انگلستان بویژه درهند و نیرومندی روسیه و اتخاذ سیاستهای جدید مبنی بر دسترسی به آبهایگرم خلیج فارس توسط آن کشور در شرایط ناتوانی ایران و از میان رفتنمردانی که میتوانستند تاریخ ایران را دگرگون سازند،ایران عمدتا بین دونیروی متجاوز استعماری قرار گرفت و به گونهای اسفانگیز امکانهایباقی ماندۀ خویش را نیز از دست داد.
در حالی که میراث گذشتۀ ایران در این دوره کاستیمیگرفت و حداقل شرایط برای انباشت سرمایه حتی به شیوۀ گذشته کهنیازمند امنیت داخلی و خارجی بود،وجود نداشت،نیروی استعماری&%08926ESEG089G% انگلستان و سپس روسیه از امکانات متفاوتی برخوردار بودند یعنی هم ثروت وامکانهای ملتهای مستعمره را غارت میکردند و هم تراکم سرمایۀ ملیصنعتی را(بویژه در انگلستان)به وجود میآوردند.
دو بانک روسی و انگلیسی که به دولت و برخی دولتمردان ایرانی واممیدادند،افزون بر تحت نفوذ قرار دادن وام گیرندگان،گمرکات شمال وجنوب را برای باز پرداخت وامهای شاه از آن محل در اختیار خود گرفتند،کهاین خود در حکم سپرده شدن مرزهای اقتصادی کشور به بیگانگان و از میانرفتن بازماندههای حاکمیت ملی ایران بود."