خلاصه ماشینی:
ب ـ با این همه، نظر به اصل آزادی تحقیق، هر پژوهشگری کاملا ممکن است بدون توجه به نکته فوق، به این نتیجه برسد که خانه فلان رشته علمی از پای بست ویران است و نقش ایوان کارساز نمیباشد و چارهای جز بنیانگذاری علم دیگر با ساختار بکلی متفاوت وجودندارد، با توجه به فوائدی که از وجود رقابت در صحنه علم برای شکوفائی معرفت مترتب است چنین کوششی میتواند مورد استقبال واقع شود، ولی به شرطی که علم تازه بنیاد یافته خود را با قواعد جاری حاکم بر جامعه علمی تطبیق دهد یعنی بپذیرد که احکام آن مورد سنجش، انتقاد و آزمایش از سوی نهادهای جامعه علمی و بحث در مجلات و نشریات تخصصی قرار گیرد و بسته به درجه شایستگی یا عدم شایستگی خود و مطابقت با واقعیتها قبول یا رد شود؛ چون هیچگونه تضمین قبلی وجود ندارد که یک علم بنیاد یافته به صرف اینکه نام «علم دینی» داشته باشد در فرایند انتقاد و آزمایش دچار شکست نشود بلکه با توجه به توضیحات قبلی و تفاوت معیارها احتمال آن زیاد است.
فصلنامه: آیا تاکنون تلاشی جهت پدید آوردن علم دینی در جوامع علمی صورت گرفته است؟ مصباحی: شاید بشود گفت حدود نیم قرن است که کوششهایی برای پدید آوردن علم دینی در جهان اسلام صورت گرفته است، اندیشمندانی با درک و فهم علوم انسانی که برآمده از تفکرات غربی است با توجه به اعتقادات خودشان که به دین و توانایی آن در اداره زندگی بشری معتقد بودند به فکر ابتکاراتی در عرصه علم دینی افتادهاند، البته ابتدا هدف اینها این بوده که در جاهایی که تعارض مشهودی بین علم متعارف و باورهای دینی وجود دارد، تعارض را برطرف کنند بنابراین در نگاه به دین به جمعآوری و گزینش مبانیی که میتوانست تفسیرهایی جایگزین و برای تفاسیر علوم متعارف باشد مبادرت کردند.