چکیده:
قرآن،کتاب هدایت انسان،که همواره انوار تابناکش بشریت را به سوی روشنی رهنمون بوده،مصلح مفاسد و شفای دردها و تسلیبخش دلهای مؤمنان و سر منشاء فرهنگ و تمدن اسلامی است،و بنا به گفتهء گرامی یاد مرحوم استاد شریعتی:«وصول به همهء سعادات را باید از قرآن خواست و راستترین و درستترین راه تزکیهء نفس و تهذیب اخلاق و راه اصلاح فرد و جامعه و تأمین سعادت دنیا و آخرت را باید از آن آموخت.»ایرانیان مسلمان نیز از همان روزها که برای نجات از ستم ستمکاران و سلطهء زورمداران،به آیین رهایی بخش محمد(ص)روی آوردند عاشقانه کوشیدند تا با همهء وجود از این اقیانوس بی کرانه و ژرف به قدر امکان نصیب برند و به دیگران نیز بهرهها رسانند،از این روست که قرآن و معارف قرآنی در آثار ایرانیان جایگاهی بلند داشته است. هم اینک کهنترین نثرهای شیرین و استوار پارسی باقیمانده از سدههای نخستین هجری،ترجمههای قرآن و تفسیر را شامل میشود،تفاسیری همچون قرآن پاک و ترجمهء تفسیر طبری و یا تفسیر عتیق سورآبادی. کتابهایی که ایرانیان به زبان عربی نگاشتهاند فراوان است و به عنوان امهات این کتب در موضوع علوم قرآنی محسوب میشود.مهمترین تفسیرهای شیعی از این قرار است:تفسیر علی بن ابراهیم قمی، تفسیر تبیان طوسی،مجمع البیان طبرسی،تفسیر ابوالفتوح رازی و نیز تفسیرهای عامه همچون:تفسیر طبری،تفسیر زمخشری خوارزمی،تفسیر کبیر امام فخر رازی،تفسیر بیضاوی،تفسیر کشف الاسرار میبدی و...همه از برکت دانشمندان ایرانی است که میدانستند قرآن رستگاری دنیا و آخرت آنان را در همهء زمینهها تأمین میکند و بر همین اساس تمام توان خویش را نثار آن کردند و میبینیم حتی در کتابت کتاب آسمانی،هنر ایرانیان سرآمد روزگار مسلمانی گشت و شیواترین خطوط و زیباترین طرح و نقش برای تزئین آن،در قلمانداز تذهیب و تشعیر توسط آنان آفریده شد. اینک،در پانزدهمین قرن نزول قرآن قرار داریم،کتابی که از ابتدای نزول آن،سرهای بسیاری اندیشهء تحریف متن و معنای آن را در خود میپروراندند،اما علی رغم تمامی تلاش آنان،خدای محمد(ص)کتاب خویش را از گزند آنان مصون داشت. دانشمندان راستین در پی هم آمدند و کمر همت به خدمت معارف قرآنی گماشتند و با آثاری جاودانه ماندند. در ماه مبارک رمضان و ماه نزول قرآن،با آقای دکتر سید محمد باقر حجتی که سراسر عمر خویش را مصروف این مهم کردهاند به گفتوگو مینشینیم، باشد که از برکات قرآن،ما و خوانندگان ارجمند بیش از پیش بهرهمند گردیم.
خلاصه ماشینی:
"اگر موافق باشید صحبتی داشته باشیم در مورد روشها و شیوههای تفاسیر که گاهی به صورت تفسیر قرآن به قرآن است و گاهی تفسیر روایی است،و اینکه بعضی تفسیر به علوم عقلی میکنند،یا برخی نظیر تفسیر ملاصدرا یا تفسیر المیزان فلسفی است و بعضی مانند تفسیر کشف الاسرار میبدی و یا تفسیر منسوب به ابن عربی ذوق و عرفانی است،لطفا بفرمایید به نظر حضرت عالی کدام روش جامعتر و به واقعیت قرآن نزدیکتر است؟ -عرض کنم بنده صاحب آن مرتبت نیستم که بتوانم در مورد روشهایی که دانشمندان و علمای اسلام بخصوص علمای علوم قرآنی بدان معتقد بوده و عمل کردهاند اظهار نظر کنم و در مورد درست یا نادرست بودن آن سخنی بگویم،اما در این مقوله آنچه را میتوانم عرض کنم این است که متأسفانه به این موضوع اصلا توجه نشده یا کمتر متفطن این مطلب شدهاند که اکثر روشهای پدید آمده،معلول شیفتگی افراد به تخصص خودشان است، یعنی کسی که در زمینهء خاصی یا قسمت ویژهای از علوم متخصص بوده،مستقیما دانش و آگاهی خود را در کار تفسیرش دخالت داده،مثلا وقتی ابن سینا سورههای اعلی و معوذ تین را تفسیر میکند،در کار وی روندی را ملاحظه میفرمایید که اساسا در تفاسیر متداول و معمول وجود ندارد."