چکیده:
موسی بن عقبه از سیرهنگارانی است که در کنار ابناسحاق نقش اساسی در تدوین سیره و مغازی پیامبر(ص) داشته؛ لکن کتاب مغازی او به مرور زمان (به دلایلی که چندان بر ما روشن نیست) از بین رفته است. قدمت کتاب او سبب شده تا سیرهنگاران پس از او در کتابهای سیره و تاریخی از آن بهره ببرند. از مجموع گزارشهای دیگران که از موسی بن عقبه در کتابهای مختلف آمده است، میتوان تا حدودی شکل اصلی کتاب مغازی موسی بن عقبه را مشخص کرد. شاید شهرت مغازی وی به دلیل تهیه فهرست بیعتکنندگان در عقبه، مهاجران به حبشه و رزمندگان در جنگها، به ویژه بدر و احد باشد. در این مقاله به جایگاه فرهنگی و علمی موسی بن عقبه، مشایخ و شاگردانش، مغازی او در نگاه عالمان، روش او در مغازی، منابع او، مغازی او منبعی برای دیگران، و مقایسه مغازی او با سیره ابن اسحاق و... اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"موسی بن عقبه در مغازیاش اسامی افرادی را که در هجرت، به حبشه یا مدینه، و یا در غزوات پیامبر(ص) به ویژه غزوه بدر و أحد حضور داشتهاند، ذکر کرده است؛ حتی کسانی را که در غزوات خلفای نخستین شرکت داشته و به شهادت رسیدهاند، یادآور شده که همه این موارد جداگانه در بخش عربی مربوط به موضوع آن آورده شده است.
هورویتز نیز گفته است: واقدی استاد ابن سعد، روایات مختلفی را از کتاب موسی بن عقبه اخذ کرده؛ در حالی که در کتاب مغازیاش، بجز موارد نادر، نام او را نیاورده است؛(90) بنابر این واقدی از طریق اسماعیل بن ابراهیم بن عقبه و ابن أبی سبرة، از موسی بن عقبه، پنج روایت نقل کرده که مطالب آن عبارتند از: 1.
) محمد ابوالفضل ابراهیم، در مقدمه کتاب تاریخ طبری یادآور شده که طبری هر علمی را از متخصص آن أخذ کرده؛ مثلا از مجاهد و عکرمه، قرآن و تفسیر را به نقل از ابن عباس، و از ابان بن عثمان، عروة بن زبیر، شرحبیل بن سعد، موسی بن عقبه و ابن اسحاق، سیره پیامبر(ص) را نقل کرده است.
) ابناثیر در این کتاب، حدود 167 روایت از موسی بن عقبه با عبارت «لم یذکره»؛(120) «ذکره موسی بن عقبة»(121) یا اختلاف در اسم یا نسب یاد کرده است؛ برای مثال ابن اثیر در باره عمیر بن الحارث بن لبدة بن ثعلبه گفته است: «فلو نظر أبوموسی (محمد بن ابی بکر بن ابی عیسی اصفهانی) فی« مغازی ابن عقبة»لرأی فی نسبه «لبدة»..."